Εκτός από τον Άνθρωπο και τα άλλα Ζώα, και τα Φυτά είναι ζωντανοί οργανισμοί
Γνωρίζαμε ότι τα φυτά κάνουν κινήσεις και αντιδρούν στη θερμοκρασία, την ηλιακή ακτινοβολία και την υγρασία. Τώρα διαπιστώνεται ότι έχουν και αισθήσεις, όπως: όσφρηση, αφή, γεύση, ακοή, ότι αντιδρούν σε ερεθίσματα, διαθέτουν μνήμη και διακρίνουν μορφές. Αλληλοεπιδρούν με το περιβάλλον τους πολύ πιο σύνθετα από ότι υποθέταμε.
Τα φύλλα και τα κλαδιά διαθέτουν αισθητήρια όργανα και λειτουργίες, ανάλογες με ανθρώπων και άλλων ζώων, π.χ.: μικρές κεραίες, «στόματα» διαπνοής, αγγειακό – κυκλοφοριακό σύστημα χυμών, νευρικό σύστημα μεταφοράς ερεθισμάτων & πληροφοριών. Δεν διαθέτουν μεν καρδιά και εγκέφαλο, αλλά -στη διάρκεια της εξέλιξής τους με φυσική επιλογή- ανέπτυξαν δικές τους εναλλακτικές ζωτικές λειτουργίες, οι οποίες μπορούν να μας διδάξουν πολλά.
Τα φυτά αντιδρούν πολύ πιο ευαίσθητα από τα ζώα, γιατί σε περίπτωση κινδύνου δεν μπορούν να τρέξουν – αφού είναι βαθιά ριζωμένα στο έδαφος! Όμως, η ικανότητα των αισθήσεών τους δεν περιορίζεται από την έλλειψη εγκεφάλου, τα κύτταρα του οποίου άλλωστε δεν διαθέτουν κάτι μυστηριώδες ή υπερφυσικό: είναι δίκτυα νευρώνων που μεταφέρουν ερεθίσματα και πληροφορίες των αισθήσεων.
Τα αισθητήρια όργανα και το αγγειακό σύστημα των φυτών, μιμούνται τις νευρικές και εγκεφαλικές λειτουργίες των ζώων με την μετάδοση ερεθισμάτων και πληροφοριών από εκτεταμένα «νευρωνικά δίκτυα», που διασυνδέουν φυλλώματα – κλαδιά – κορμό – ρίζες και τους συμβιωτικούς οργανισμούς των ριζών (mycorrhiza)!
Σε περίπτωση κινδύνου, τα νευρωνικά μηνύματα στον άνθρωπο μεταδίδονται με ταχύτητα 100 μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Αντίστοιχα μηνύματα στα φυτά, μεταδίδονται είτε ως ηλεκτρικά σήματα, είτε ως κύματα υδραυλικής πίεσης που φθάνουν μέχρι τις ρίζες, με ταχύτητα 6 έως 8 εκατοστών ανά λεπτό.
Το οργανικό υλικό που χρειάζεται για την ανάπτυξη των φυτών, απαιτεί ηλιακή ακτινοβολία, διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και νερό από το έδαφος, για τη λειτουργία φωτοσύνθεσης και παραγωγής χλωροφύλλης. Έτσι παράγονται τα σάκχαρα, που αποτελούν την «τροφή» των φυτών, ενώ εκλύεται οξυγόνο -που εμπλουτίζει την ατμόσφαιρα- και νερό σε μορφή υδρατμών, από μικρούς πόρους των φύλλων – τα «στόματα» διαπνοής. Το απαιτούμενο νερό, μαζί με στοιχεία όπως κάλιο – άζωτο, το απορροφούν οι ρίζες από το έδαφος, ανιχνεύοντάς το με μικροσκοπικά τριχίδια και αισθητήρες στο άκρο τους. Η όλη διαδικασία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη νερού σε κατάλληλες ποσότητες και από τις εποχές του χρόνου.
Σε περιπτώσεις ανομβρίας – ξηρασίας, πρώτες οι ρίζες «αισθάνονται» την έλλειψη νερού και στέλνουν σήματα στο φύλλωμα για περιορισμό της διαπνοής από τα «στόματα»! Το φυτό τότε απορροφά λιγότερο CO2 και καθυστερεί τη ανάπτυξή του. Διαπιστώθηκε ότι τα τριχίδια και οι μύτες των ριζών έχουν τα ίδια γονίδια με τα τριχίδια του συστήματος ακοής και ισορροπίας στο εσωτερικό του ανθρώπινου αυτιού! Στους ανθρώπους εξυπηρετούν την ακοή παλλόμενα ανάλογα με τους ήχους και στα φυτά την αναζήτηση νερού! Οι ερευνητές θεωρούν ότι και στο έδαφος αξιοποιούν τον τρόπο που πάλλονται κατά τη μετάδοση του ήχου για την ανίχνευση νερού, ανάλογα με την υγρασία και τη σύσταση του εδάφους.
Αν τοποθετηθεί ένα ηχείο μπροστά στις άκρες των ριζών, διαπιστώνεται ότι για ήχους μεταξύ 100 και 1000 Χέρτζ οι ρίζες προσανατολίζονται προς τον ήχο κατά την ανάπτυξή τους, ενώ για συχνότητες πάνω από 5000 Χέρτζ «γυρίζουν προς τα πίσω»! Δεν παίζει ρόλο το είδος της μουσικής, Ρόκ – Κλασσική – Πόπ – Μέταλ κλπ, ή της φωνής, αλλά μόνο οι κατάλληλες συχνότητες: τα φυτά έλκονται προς τις χαμηλές συχνότητες και αποστρέφονται τους υψηλούς τόνους!
Ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα φυτά αναγνωρίζουν τον ήχο (ζουζούνισμα) των επικονιαστών που πλησιάζουν και αυξάνουν το σάκχαρο στο νέκταρ για να τους προσελκύσουν! Αυτός ο ταυτοχρονισμός εξοικονομεί ενέργεια δεδομένου ότι τα φυτά δαπανούν 30% της ενέργειάς τους παράγοντας σάκχαρα για το νέκταρ, προκειμένου να επιτύχουν γονιμοποίηση με την γύρη που μεταφέρουν τα έντομα – επικονιαστές, ενώ αποφεύγουν την προσέλκυση βλαπτικών βακτηρίων και πτηνών όταν δεν υπάρχει επικονιαστής.
Το κωνικό ή κοίλο σχήμα των ανθών (που θυμίζει δορυφορικούς δέκτες), ενισχύει τον ήχο των επικονιαστών: φύλλα και στήμονες με ανθήρες συντονίζονται στις συχνότητες «ζουζουνίσματος» και στέλνουν δονήσεις για προσθήκη σακχάρου στο νέκταρ! Παρόμοια αντίδραση δεν συμβαίνει σε ήχους υψηλής συχνότητας, π.χ. των νυχτερίδων! Εκτός όμως από αντίληψη ήχων χαμηλής συχνότητας, τα φυτά εκπέμπουν ήχους π.χ. σε συνθήκες «στρες» λόγω ξηρασίας, που μοιάζουν με «κλικ» υψηλής συχνότητας (20 KHz – 200 KHz) και προκαλούνται από «εκρήξεις φυσαλίδων νερού» στο εσωτερικό τους, γνωστοποιώντας το γεγονός σε γειτονικά φυτά.
Εκτός από ήχους, τα φυτά εκπέμπουν και αντιλαμβάνονται οσμές, διαφορετικές για κάθε είδος άνθους. Σε περίπτωση προσβολής τους από βλαπτικά έντομα που θα γεννήσουν κάμπιες, τα φυτά -διακρίνοντας τις φερομόνες του βλαπτικού εντόμου- ανταλλάσσουν προειδοποιητικά σήματα μεταξύ τους, είτε με αέριες εκπομπές από τα φύλλα τους, είτε μέσω του δικτύου συμβιωτικών μυκήτων των ριζών τους (mycorrhiza). Σε αυτή την προειδοποίηση αντιδρούν τα γειτονικά φυτά π.χ. καθυστερώντας την ανθοφορία τους και την εκπομπή οσμών που προσελκύουν επικονιαστές, ώστε να αποφύγουν την προσβολή!
Παρασιτικά φυτά όπως ο «Σπάγκος του Διαβόλου» (Teufelszwirn, Cuscuta, Kadytas), που δεν διαθέτουν ρίζες και φύλλα, είναι ανίκανα για φωτοσύνθεση και απομυζούν χυμούς από το φυτό ξενιστή. Αρχικά τα παράσιτα τρέφονται χωρίς να ξεραίνουν τον ξενιστή, μέχρι να αναπτυχθούν και να ρίξουν σπόρους στο έδαφος, οπότε τον απομυζούν μέχρι να τον ξεράνουν. Αφού φυτρώσουν αναζητούν αμέσως ένα υγιές γειτονικό φυτό – ξενιστή, κινώντας τα «πλοκάμια» τους και «μυρίζοντας» με αισθητήρες που βρίσκονται στο άκρο τους. Μπορούν να διακρίνουν τα υγιή από τα άρρωστα φυτά – ξενιστές. Συνδέοντας πολλά φυτά με τα «πλοκάμια» τους, μεταδίδουν όμως και προειδοποιήσεις όταν κάποιος ξενιστής προσβληθεί από βλαπτικά έντομα – κάμπιες ή βακτήρια.
Τα φυτά ανιχνεύουν επίσης την προέλευση του ηλιακού φωτός, το οποίο μαζί με το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα είναι απαραίτητο στο μηχανισμό της φωτοσύνθεσης και εξασφαλίζει την ανάπτυξή τους. Προσανατολίζονται προς την εκάστοτε θέση του ήλιου (π.χ. ηλιοτρόπιο) για μεγιστοποίηση στην πρόσπτωση φωτός. Αντιλαμβάνονται και αξιοποιούν ευρύ φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας, από το υπεριώδες έως το υπέρυθρο – όπως άλλωστε κάνουν και τα έντομα, φάσμα ευρύτερο από το ορατό στον άνθρωπο «ουράνιο τόξο».
Η αποτελεσματικότητα απορρόφησης των μορίων “χλωροφύλλης α”, κορυφώνεται σε μήκη κύματος γύρω από το μπλε (95% στα 430 nm) και το κόκκινο (80% στα 662 nm). Σε κλειστές υδροκαλλιέργειες ενισχύεται η φωτοσύνθεση με υπεριώδες και υπέρυθρο φως, ανεξάρτητα από εποχές του χρόνου και τον κύκλο ημέρας – νύχτας! Σχετικές έρευνες αξιοποίησης της ηλιακής ακτινοβολίας δείχνουν ότι τα φυτά: Απορροφούν το μπλε, χρησιμοποιούν φάσμα από μπλε έως κόκκινο στη φωτοσύνθεση, αντανακλούν το πράσινο και επικοινωνούν στο υπέρυθρο! Χωρίς το υπέρυθρο τα φυτά θα ήταν «τυφλά», π.χ. θα δυσκολεύονταν να αντιληφθούν την ύπαρξη γειτονικών φυτών.
Σε μία «Κοινότητα Φυτών» (Κήπος, Δάσος) μετρήσεις με φωτοευαίσθητους αισθητήρες έδειξαν ότι κάθε φυτό εντοπίζει τα γειτονικά του και τροποποιεί την ανάπτυξή του ανάλογα με την απόσταση τους, π.χ. πλαϊνοί κλάδοι, ώστε αφ’ ενός να μην παρεμποδίζει τα υπόλοιπα, αλλά και να μην σπαταλά ενέργεια το ίδιο. Βάσει των συμπερασμάτων εκπονούνται μοντέλα φύτευσης που συνυπολογίζουν τις θέσεις ομοειδών φυτών, άλλων γειτονικών φυτών και των συνθηκών του περιβάλλοντος όπως άνεμοι και φως, για βελτιστοποίηση της καλλιέργειας και της ανάπτυξης των φυτών όλης της «κοινότητας».
Οι άνθρωποι σπάνια είναι εκτεθειμένοι σε ισχυρούς ανέμους, τα φυτά όμως είναι αναγκασμένα να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται σε όλες τις κλιματικές συνθήκες. Ηλεκτρικά σήματα δείχνουν ότι τα φυτά προσαρμόζονται σταδιακά στην ένταση επαναλαμβανόμενων ριπών ανέμου, ενώ διατηρούν τη μνήμη των ριπών για μια εβδομάδα.
Επανάληψη της έρευνας σε πραγματικές συνθήκες δάσους, όπου μερικά δέντρα σταθεροποιούνται με ιμάντες και τοποθετούνται μετρητές ταλάντωσης σε σταθερά και ελεύθερα ταλαντευόμενα φυτά στον άνεμο, έδειξαν ότι οι κορμοί δέντρων εκτεθειμένων σε ανέμους και κάμψεις, αναπτύσσουν μεγαλύτερη διάμετρο κορμού για να ανταπεξέλθουν στην καταπόνηση. Οι κυψέλες στα τριχοειδή αγγεία του κορμού αντιδρούν ως συμπιεζόμενα υδραυλικά έμβολα.
Αν αρχικά αναγκαστεί ένα δέντρο να λυγίσει μόνιμα από διαρκείς ανέμους, η μνήμη που αποκτά το οδηγεί σε σταδιακή επαναφορά του κορμού σε όρθια θέση και ενίσχυση της διαμέτρου του! Έρευνες έδειξαν ότι αυτή η επαναφορά δεν γίνεται λόγω της θέσης του φυλλώματος ως προς τον ήλιο, αλλά προέρχεται από μια «6η αίσθηση» της θέσης του φυτού στο χώρο, βασισμένη σε βαρυτική μετακίνηση μικροσφαιριδίων σε ειδικά κύτταρα του κορμού του!.
Σε αντίθεση με τους ανθρώπους και τα άλλα ζώα, τα φυτά ζουν ταυτόχρονα σε δύο περιβάλλοντα: μισό πάνω από το έδαφος και μισό μέσα στο χώμα! Εκτός λοιπόν από τα φύλλα – τα κλαδιά και τον κορμό, είναι και οι ρίζες των φυτών εκτεθειμένες σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Οι ρίζες τους είναι σε διαρκή αναζήτηση νερού και θρεπτικών συστατικών, που τα ανιχνεύουν και αναπτύσσονται προς αυτά. Οι «ανιχνευτές» των ριζών βρίσκονται σε αισθητήρια όργανα στις άκρες τους (apex). Αν αποκοπεί η «μύτη» μιας ρίζας, αυτή χάνει τη δυνατότητα ανίχνευσης και συνεχίζει να αναπτύσσεται στην ίδια κατεύθυνση, ενώ ρίζες με «μύτη» ανιχνεύουν αλλάζοντας διαρκώς κατεύθυνση. Αυτά τα αισθητήρια όργανα των ριζών εμφανίζουν έντονη ηλεκτρική δραστηριότητα και καταναλώνουν μεγάλο μέρος οξυγόνου. Τα σήματα που στέλνουν στο φυτό μοιάζουν έντονα με ανάλογα σήματα στους εγκεφάλους των ζώων!
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ρίζες λειτουργούν συλλογικά και ενιαία, π.χ. όπως ένα σμήνος πουλιών, τερμιτών, μυρμηγκιών, μελισσών κλπ. Τις πληροφορίες από τις άκρες των ριζών τις επεξεργάζονται όλα τα κύτταρα του φυτού, λειτουργώντας ως μια «συλλογική νοημοσύνη»! Δεν υπάρχει «Κεντρικός Επεξεργαστής» σε αυτή τη λειτουργία, που μοιάζει με αυτό-οργανωμένο δίκτυο, το οποίο δεν κινδυνεύει από βλάβη π.χ. κεντρικού επεξεργαστή – μνήμης ή άλλου υποσυστήματος. Αυτά τα υπόγεια δίκτυα των φυτών μοιάζουν εντυπωσιακά με «Καλωδιακό Ίντερνετ», το οποίο εξελίχθηκε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν από τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα (WWW) «ανθρώπινου πολιτισμού»!
Αν συνυπολογιστεί ότι σε αυτό το δίκτυο ριζών συμμετέχουν και εκατομμύρια μυκήτων ως συμβιωτικών οργανισμών (mycorrhiza), γίνονται αντιληπτές οι τεράστιες δυνατότητες αποθήκευσης και επεξεργασίας πληροφορίας κάθε περίπλοκου και εκτεταμένου δασικού οικοσυστήματος! Αυτό ισοδυναμεί με 10.000 φορές επέκταση των δυνατοτήτων επικοινωνίας κάθε δέντρου ενός δασικού οικοσυστήματος!
Αυτές οι υπόγειες – καλωδιακές δυνατότητες των φυτών, συμπληρώνονται και από την εναέρια επικοινωνία των φυλλωμάτων, μέσω εκπομπής αέριων ενώσεων (φαινόλες, τανίνες), λειτουργία ανάλογη με «Ασύρματο Ίντερνετ» (Wi Fi) φυλλωμάτων, πέραν του «Καλωδιακού Ίντερνετ» ριζών (RWW)!
Πέραν όμως της πληροφορίας, τα δίκτυα mycorrhiza διαχειρίζονται μεταλλικά στοιχεία – θρεπτικές ουσίες – νερό και σάκχαρα. Μεγάλο μέρος σακχάρων από μια μεγάλη βελανιδιά μπορεί να παρέχει βιομάζα σε γειτονικά νεότερα πεύκα, μέσω του δικτύου συμβιωτικών mycorrhiza.
Τα συνεργαζόμενα δέντρα ελέγχουν από κοινού τα παρεμβαλόμενα mycorrhiza, διακόπτοντας π.χ. τη συνεργασία με όσα παύουν να παρέχουν θρεπτικές ουσίες. Αντίστροφα, mycorrhiza μπορούν να εγκαταλείψουν τη συνεργασία με ένα δέντρο και να συνδεθούν σε άλλο!
Εργαστηριακές μετρήσεις δείχνουν μεταφορά άνθρακα από τα φύλλα πεύκου στις ρίζες του μετά από 3 ημέρες, ενώ σε μια βδομάδα φθάνει σε γειτονικό δέντρο σε απόσταση 5 μέτρων, μέσω του δικτύου mycorrhiza.
Σε πείραμα όπου δύο γειτονικά νεαρά πεύκα σκεπάστηκαν με μαύρο πλαστικό για αποκλεισμό φωτοσύνθεσης, μετά από αρκετές μέρες, αυτό που συνδεόταν με τις ρίζες γειτονικού δέντρου επέζησε μέσω διασύνδεσης ριζών, ενώ το δεύτερο που είχαν απομονωθεί οι ρίζες του ξεράθηκε.
Στα νήματα του δικτύου συμβιωτικών μυκήτων των ριζών «κυκλοφορούν» και βακτήρια, τα οποία προσελκύονται από τις ρίζες και σχηματίζουν πάνω τους οζίδια, όπου πλέον περικλείονται εκατομμύρια βακτήρια. Τα βακτήρια αυτά αρχικά τρέφονται από το φυτό, το οποίο όμως σταδιακά τροποποιεί τον μεταβολισμό τους: αρχίζουν να τρέφονται από το ατμοσφαιρικό άζωτο που το παρέχουν στο φυτό ως λίπασμα. Πρόκειται για μια αμοιβαία συμφέρουσα συμβίωση (win – win), που είναι πολύ αποτελεσματικότερη από τα αζωτούχα λιπάσματα! Τα εκατομμύρια συμβιωτικά βακτήρια των ριζών είναι αντίστοιχα με το μικροβίωμα του εντέρου στον άνθρωπο και τα άλλα ζώα, που είναι αναντικατάστατο για τις σωματικές λειτουργίες και την υγεία.
Όσο μεγαλύτερη είναι η βιοποικιλότητα των φυτών ενός δάσους ή μιας καλλιέργειας, καθώς και η βιοποικιλότητα των συμβιωτικών μυκήτων και βακτηρίων, τόσο πλουσιότερο γίνεται το έδαφος σε θρεπτικές ουσίες, ενώ βελτιώνονται δραματικά οι άμυνες των φυτών στις μεταβολές συνθηκών, καθώς και η βιωσιμότητα όλου του οικοσυστήματος.
Επίλογος:
Αν στο μέλλον εξαφανιστούν οι άνθρωποι για κάποιο λόγο, τα φυτά θα καταλάβουν σύντομα το κενό εξαφανίζοντας σταδιακά κάθε ίχνος του «ανθρώπινου πολιτισμού». Αν όμως εξαφανιστούν για κάποιο λόγο τα φυτά, άνθρωποι και ζώα θα εξαφανιστούν επίσης λιμοκτονώντας και η Γη θα μετατραπεί σε μια πλανητική έρημο!.
Αξίζει να επισημανθεί ότι:
- Η «Ομοσπονδιακή Επιτροπή Δεοντολογίας» (Eidgenössische Ethikkommission) της Ελβετίας, απέδωσε πρόσφατα σε Ζώα και Φυτά «Εγγενή Αξιοπρέπεια και Ηθική Αξία»!
- Γηγενείς πληθυσμοί σε αρκετές χώρες, με δημοψηφίσματα και κινητοποιήσεις, απέδωσαν «Νομική Προσωπικότητα» σε σημαντικά φυσικά οικοσυστήματα όπως δάση – λίμνες – ποτάμια – βουνά κλπ.
- Σε άλλες χώρες θεωρήθηκε αποτελεσματικότερη η αναγνώριση σημαντικών οικοσυστημάτων ως «νόμιμα προστατευόμενων», ενώ η καταστροφή τους θεωρήθηκε ως «Οικοκτονία» (Ecocide).
Πηγή των στοιχείων:
Ντοκυμαντέρ του δορυφορικού Γαλλογερμανικού Καναλιού ARTE HD (6.04.2024):
Die Erstaunlichen Fähigkeiten der Pflanzen-Supersinne arte HD- 2
Επιλογή αποσπασμάτων, μετάφραση και επιμέλεια:
Κωνσταντίνος Α. Μαρκάκης,
Ηλεκ/γος – Μηχ/γος Μηχανικός
