Του ΘΑΝΟΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ,
Παιδίατρος εντατικολόγος,
Συνταξιούχος γιατρός ΕΣΥ,
πρώην διευθυντής στη ΜΕΘ Παίδων
του Νοσοκομείου “Αγλαΐα Κυριακού”
Η κυβέρνηση κατά το εφιαλτικό δίμηνο Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2020 με τους 4.000 νεκρούς στη βόρεια Ελλάδα (δηλαδή στο ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας) λόγω των τραγικών ελλείψεων του ΕΣΥ ιδιαίτερα σε πραγματικές κλίνες ΜΕΘ, είχε κατηγορήσει ευθέως τους νοσοκομειακούς γιατρούς ότι αυτοί είχαν την ευθύνη της απόφασης για τη νοσηλεία ή μη των ασθενών στην εντατική και όχι η ανεπάρκεια κλινών ΜΕΘ.
Σήμερα που η ίδια εφιαλτική κατάσταση επικρατεί κυρίως στην Αττική, αλλά και σε όλη τη χώρα, η εκπρόσωπος γιατρός της επιστημονικής επιτροπής του υπουργείου υγείας, μας ενημέρωσε ότι πράγματι πεθαίνουν άνθρωποι εκτός ΜΕΘ, ότι αυτό είναι ένα μικρό ποσοστό της τάξης του 20% (έτσι το χαρακτήρισε) και ότι αυτό συνέβαινε πάντα.
Με χυδαίο και κυνικό τρόπο χωρίς σεβασμό στους νεκρούς και τις οικογένειές τους, το παρουσίασε περίπου σαν κάτι φυσιολογικό να συμβαίνει ,αποκαλύπτοντας έτσι την αγριότητα και τον απάνθρωπο χαρακτήρα αυτού του συστήματος, που θεωρεί την υγεία πεδίο κερδοσκοπικής δράσης και όχι κοινωνικό αγαθό, που θα πρέπει να παρέχεται δωρεάν και ισότιμα σε όλους.
Πριν λίγες ημέρες ο πρωθυπουργός δήλωσε ικανοποιημένος, επειδή οι νεκροί δεν είχαν ξεπεράσει τις 8000. Ξέχασε όμως να μας πει στις πόσες χιλιάδες νεκρούς θα αρχίσει να ανησυχεί, γιατί από ότι φαίνεται οι νεκροί συνάνθρωποί μας λογίζονται και αναφέρονται στο καθημερινό απογευματινό τηλεοπτικό show, ως ένας απλός ψυχρός αριθμός, και όχι ως άνθρωποι που πολλοί από αυτούς θα είχαν σωθεί εάν είχαν δημιουργηθεί οι απαραίτητες κλίνες ΜΕΘ, εάν είχε επιταχθεί ο ιδιωτικός τομέας υγείας.
Μιας τηλεοπτικής εκπομπής που εδώ και ένα χρόνο έχει μετατρέψει τους πάσχοντες συνανθρώπους μας, τους διασωληνωμένους και κυρίως τους νεκρούς σε ένα ψυχρό αριθμό και λειτουργεί σαν ένας αγωγός κανάλι που οδηγεί σιγά-σιγά την κοινωνία στον εθισμό και την αποδοχή του θανάτου, όποιας μορφής.
Το τελευταίο μήνα καθημερινά στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του ΕΚΑΒ, αναφέρονται από 100 έως 140 ασθενείς διασωληνωμένοι σε κοινούς θαλάμους εκτός ΜΕΘ, με υποστήριξη του βαρέως πάσχοντος αναπνευστικού συστήματος, με φορητούς αναπνευστήρες, έχοντας πλημμελή ιατρό νοσηλευτική φροντίδα και παρακολούθηση, από μη εντατικολόγους γιατρούς, αλλά διαφόρων άλλων άσχετων ειδικοτήτων και νοσηλεύτριες χωρίς εμπειρία στην εντατική.
Όπως αναφέρουν η ΟΕΝΓΕ και τα σωματεία των εργαζομένων, τέτοιοι ασθενείς υπάρχουν σε όλα τα νοσοκομεία για διάστημα μέχρι και 10 ημερών, μέχρι να βρεθεί άδεια κλίνη ΜΕΘ, έχουν όμως αναφερθεί και θάνατοι.
Εδώ προκύπτουν πολύ κρίσιμα ερωτήματα, στα οποία πρέπει να απαντήσουν η κυβέρνηση, η επιστημονική επιτροπή του υπουργείου και η Ελληνική Εταιρεία Εντατικής Θεραπείας, πού είναι ο επίσημος επιστημονικός φορέας της εντατικολογίας.
Ερωτήματα:
- Οι κοινοί θάλαμοι παρέχουν τις απαραίτητες συνθήκες νοσηλείας και εξοπλισμού, για ένα βαρέως πάσχοντα διασωληνωμένο ασθενή;
- Δεν παραβιάζεται η κείμενη νομοθεσία περί ασφαλούς λειτουργίας των ΜΕΘ όπως την έχει στοιχειοθετήσει το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας το 2016;
- Οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό είναι εξειδικευμένοι στην εντατικολογία όπως ορίζει η απόφαση του ΚΕΣΥ;
- Υποθεραπεύονται ή όχι αυτοί οι ασθενείς λόγω ελλιπούς ιατρονοσυλευτικής φροντίδας;
- Αυτού του είδους η νοσηλεία δεν αυξάνει σε πολλαπλάσιο βαθμό την εκδήλωση ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων;
- Η μηχανική υποστήριξη της αναπνοής σε αυτούς τους ασθενείς, στους οποίους πάσχει βαρέως το αναπνευστικό σύστημα, δεν απαιτεί τη χρήση κανονικού αναπνευστήρα και εξειδικευμένου τύπου μηχανικό αερισμό;
- Είναι κατάλληλοι οι φορητοί αναπνευστήρες για την υποστήριξη του αναπνευστικού σε αυτούς τους ασθενείς, έχουν τις τεχνικές προδιαγραφές και δυνατότητες να το κάνουν;
- Είναι συμβατό με την ιατρική δεοντολογία να παραμένουν βαρέως πάσχοντες ασθενείς για ημέρες με νοσηλεία αυτού του είδους όπως συμβαίνει σήμερα;
Οφείλουν να απαντήσουν, έπρεπε να το έχουν ήδη κάνει και να έχουν πάρει τα απαραίτητα μέτρα για να μη συμβαίνει αυτό το απαράδεκτο ανήθικο εγκληματικό γεγονός.
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος εντατικολόγος για να δώσει την απάντηση. Η επιστημονική γνώση και η εμπειρία της εντατικολογίας λέει ρητά και κατηγορηματικά ότι τέτοιου είδους νοσηλεία περίθαλψη, ελαχιστοποιεί έως και μηδενίζει τις πιθανότητες επιβίωσης.
Γιατί συμβαίνει αυτό:
- Στο κοινό θάλαμο είναι αδύνατο να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες συνθήκες για τη σωστή παρακολούθηση και φροντίδα του διασωληνωμένο ασθενούς.
- Το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό δεν είναι εξειδικευμένο στην εντατικολογία επομένως δεν γνωρίζει το αντικείμενο.
- Αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα την υποθεραπεία του ασθενούς, και τη μεγάλη πιθανότητα εκδήλωσης ενδονοσοκομειακής λοίμωξης.
- Οι φορητοί αναπνευστήρες (επειδή γίνεται πολύς λόγος στα δελτία ειδήσεων και ο κόσμος πιστεύει ότι αφού μπήκε στον αναπνευστήρα δεν διατρέχει πλέον κάποιο κίνδυνο) δεν έχουν τις τεχνικές προδιαγραφές και δυνατότητες, για να υποστηρίξουν το βαρέως πάσχον αναπνευστικό σύστημα, και μετά από λίγες ώρες όχι μόνο δεν βοηθούν, αλλά προκαλούν επιπλέον βλάβες στους πνεύμονες.
Αυτό που συμβαίνει σε αυτούς τους συνανθρώπους μας με αυτή τη μεταχείριση, είναι εγκληματικό, δεοντολογικά ανήθικο, προσβάλλει όλους μας, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το δικαίωμα που έχει ο καθένας μας να έχει την ίδια και ίση μεταχείριση για την προστασία της υγείας και της ζωής του.
Αίσχος και ντροπή σε αυτούς που το επιβάλλουν.
Παραθέτω τις ελάχιστες προϋποθέσεις λειτουργίας τμήματος εντατικής θεραπείας, όπως στοιχειοθετήθηκε με απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας στις 24/6/2016.
Η ΜΕΘ αποτελεί διακριτό χώρο ιατρικής δραστηριότητας και νοσηλείας, η οποία λειτουργεί ανεξάρτητα από άλλα τμήματα του νοσοκομείου και συγκεντρώνει ανθρώπινο δυναμικό με επαγγελματικές δεξιότητες και τον ανάλογο τεχνικό εξοπλισμό.
Στις ΜΕΘ απαιτείται η εκπλήρωση ορισμένων ειδικών τεχνικών προδιαγραφών και προτύπων.
Ο χώρος νοσηλείας μιας ΜΕΘ αποτελείται από ένα ενιαίο χώρο στον οποίο αναπτύσσονται οι κλίνες. Η ελάχιστη επιφάνεια ανά κρεβάτι πρέπει να είναι 20 τετραγωνικά μέτρα, η απόσταση ανάμεσα στους άξονες των κλινών πρέπει να είναι τουλάχιστον τρία μέτρα.
Οι γιατροί της ΜΕΘ, διευθυντής επιμελητές Α,Β έχουν την εξειδίκευση που απαιτείται για την άσκηση της εντατικής θεραπείας. Για τμήματα μέχρι μέχρι 8 κλινών απαιτούνται τουλάχιστον έξι γιατροί για την απρόσκοπτη και ασφαλή λειτουργία της μονάδας.
Οι νοσηλευτές και νοσηλεύτριες της ΜΕΘ αποτελούν πλήρως εκπαιδευμένο προσωπικό, που έχει επιπλέον εκπαίδευση στην εντατική και επείγουσα ιατρική. Ο αριθμός των απαραίτητων για κάθε κλίνη ΜΕΘ είναι κατ’ ελάχιστον τέσσερις.
Ο στόχος της ΜΕΘ είναι η παρακολούθηση και υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών που ανεπαρκούν σε οξέως πάσχοντες ασθενείς, καθώς και η θεραπεία αυτών ώστε να βελτιωθεί η έκβαση του ασθενούς.
Η κυβέρνηση γνώριζε από τον Απρίλιο όπως όλοι άλλωστε, ότι το δεύτερο κύμα της πανδημίας θα ήταν πιο σφοδρό, γνώριζε τις τραγικές ανεπάρκειες σε κλίνες ΜΕΘ. Οι νοσοκομειακοί γιατροί και η ομοσπονδία τους ΟΕΝΓΕ, επιτακτικά ζητούσαν και συνεχίζουν να ζητούν, να δημιουργηθούν νέες πραγματικές κλίνες ΜΕΘ και να γίνουν προσλήψεις εξειδικευμένου μόνιμου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.
Η κυβέρνηση όλο αυτό το διάστημα είχε δύο δυνατότητες για να δώσει ουσιαστική λύση στο πρόβλημα των κλινών της ΜΕΘ:
1. Να δημιουργήσει νέες πραγματικές κλίνες ΜΕΘ που θα πληρούν τις προδιαγραφές ασφαλούς λειτουργίας.
Εδώ επικρατεί μία σκόπιμη σύγχυση, σχετικά με το πόσες είναι οι πραγματικές κλίνες ΜΕΘ. Αναφέρω ότι οι αναγκαίες κλίνες ΜΕΘ για τη χώρα μας με βάση τον πληθυσμό της και τις προδιαγραφές του παγκόσμιου οργανισμού υγείας είναι 3.500. Από κυβερνητικούς παράγοντες αναφέρονται διάφορα νούμερα μέχρι και 1.400. Στην πλατφόρμα του ΕΚΑΒ την 1/4/2021 οι κλίνες ΜΕΘ για όλα τα νοσήματα ήταν 1092. 459 από αυτές στην Αττική. Πιθανότατα συμπεριλαμβάνονται σε αυτές και οι κλίνες άλλων μονάδων (εγκαυμάτων καρδιοχειρουργικές), που έχουν μετατραπεί σε κλίνες ΜΕΘ covid η πρόχειρες αυτοσχέδιες σε χώρους ακατάλληλους όπως χειρουργικές αίθουσες, αίθουσες ανάνηψης χειρουργείων, που όμως δεν πληρούν τους όρους ασφαλούς λειτουργίας. Το γεγονός ότι καθημερινά είναι εκτός ΜΕΘ πάνω από 100 διασωληνωμένοι, δείχνει το μεγάλο πρόβλημα της ανεπάρκειας των κλινών ΜΕΘ που δεν φρόντισε να λύσει η κυβέρνηση. Για να γίνει κατανοητό από τον κόσμο γιατί πρέπει να υπάρχουν 3.500 κλίνες ΜΕΘ στη χώρα μας, (αυτό δεν είναι πολυτέλεια όπως προπαγανδίζουν διάφοροι πρόθυμοι, δηλαδή μας λένε τι θα τις κάνουμε μετά την πανδημία) θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η μέση διάρκεια νοσηλείας στη ΜΕΘ για τη νόσο covid19, αλλά και για όλα τα νοσήματα είναι τουλάχιστον 15 ημέρες, πράγμα που σημαίνει ότι κυρίως αυτοί που επιβιώνουν, νοσηλεύονται και καταλαμβάνουν μία κλίνη για πολλές ημέρες που μπορεί να είναι ένας ή και δύο μήνες.
2. Να χρησιμοποιήσει μέσω πραγματικής επίταξης στις κλίνες ΜΕΘ του ιδιωτικού τομέα αντί να παζαρεύει την τιμή αγοράς των υπηρεσιών αυτών και να πεθαίνουν άνθρωποι αβοήθητοι. Είναι ενδεικτικό ότι στη βόρεια Ελλάδα εάν είχαν επιταχθεί οι ιδιωτικές κλινικές ΜΕΘ, το 60% αυτών που θα είχαν νοσηλευτεί εκεί, θα είχε επιβιώσει.
Αλήθεια από πού αντλεί η κυβέρνηση αυτό το δικαίωμα να συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο απέναντι στη ζωή των συνανθρώπων μας;
Από πού απορρέει αυτή η αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή δεν πρέπει να μας προβληματίσει όλους;
Δεν είναι απόρροια της καπιταλιστικής ιδεολογίας, που δεν θεωρεί την προστασία της υγείας και της ζωής κοινωνικό αγαθό και υποχρέωση της πολιτείας, αλλά ότι ο χώρος αυτός της υγείας είναι πεδίο επιχειρηματικής εκμετάλλευσης και κερδοσκοπίας;
Αυτό δεν γίνεται αυτό από την αρχή της πανδημίας;
Πέρα από τα δωράκια αρκετών εκατομμυρίων με διάφορα νομοθετήματα στη Βουλή στους κλινικάρχες, δεν τους άφησε ανεξέλεγκτους για μεγάλο χρονικό διάστημα να κερδοσκοπούν με τα διαγνωστικά τεστ πουλώντας τα 300 ευρώ όταν δεν κοστίζουν πάνω από 20;
Ακόμα, όλο αυτό το διάστημα, με τη διενέργεια χειρουργείων σε ασθενείς που προσφεύγουν εκεί επειδή στα δημόσια νοσοκομεία έχουν κλείσει τα χειρουργεία και έχουν μετατραπεί σε νοσοκομεία covid 19.
Σχετικά με τα κριτήρια εισαγωγής ασθενών στη ΜΕΘ:
Πράγματι υπάρχουν επιστημονικά κριτήρια αλλά μόνον τέτοια, βάσει των οποίων ο αρμόδιος γιατρός αποφασίζει για την εισαγωγή ενός ασθενούς στη ΜΕΘ. Αυτός είναι ο ένας παράγοντας που καθορίζει την ανάγκη νοσηλείας στη ΜΕΘ ανήκει στην αποκλειστική ευθύνη του γιατρού.
Ο δεύτερος παράγοντας που καθιστά δυνατή τη νοσηλεία στη ΜΕΘ του ασθενούς που πληροί τα επιστημονικά κριτήρια είναι η επάρκεια η μη κλινών ΜΕΘ και αυτό είναι αποκλειστική ευθύνη της κυβέρνησης.
Ο κώδικας ιατρικής δεοντολογίας και βιοηθικής είναι σαφής και δεν πρέπει να παραβιάζεται. Προστατεύει το δικαίωμα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως ηλικίας, κόστους ή συνυπαρχόντων νοσημάτων, να λαμβάνουν όλες τις δυνατότητες θεραπείας και περίθαλψης, που διαθέτει σήμερα η ιατρική επιστήμη.
Με πρόσχημα τη θέσπιση θεραπευτικών πρωτοκόλλων (οδηγίες κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης), γίνεται προσπάθεια εισαγωγής και κριτηρίων μη επιστημονικών, κινούμενων στην αντίληψή κόστους – οφέλους.
Αναρωτιέται λοιπόν κάνεις με την εκκωφαντική σιωπή που επικρατεί από πλευράς θεσμών της πολιτείας, μετά την αποκάλυψη της εκπροσώπου της επιστημονικής επιτροπής του υπουργείου για το 20% των θανάτων εκτός ΜΕΘ, με την ύπαρξη καθημερινά πάνω από 100 συνανθρώπων μας διασωληνωμένων εκτός ΜΕΘ σε χώρους ακατάλληλους ,μετά την επίσημη αναφορά της ΟΕΝΓΕ στον Άρειο Πάγο για τις ακατάλληλες συνθήκες νοσηλείας ασθενών στα νοσοκομεία.
Ποιος είναι ο αρμόδιος πολιτειακός θεσμός, για να ασχοληθεί με την εφαρμογή του νόμου που το ίδιο το κράτος ΚΕΣΥ) έχει θεσπίσει για την ασφαλή λειτουργία των ΜΕΘ και να υποχρεώσει τους υπεύθυνους να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την για αντιμετώπιση του προβλήματος;
Αναρωτιούνται λοιπόν όλοι γιατί μετά από 6 μήνες εγκλεισμού ή πανδημία εξελίσσεται ακάθεκτη με σφοδρότητα.
Η κυβέρνηση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προσπαθούν να πείσουν ότι η αιτία, είναι η έλλειψη της ατομικής ευθύνης, οι διαδηλώσεις πορείες των εργαζομένων, των φοιτητών κλπ.
Αυτή είναι η πραγματική αιτία;
Να δούμε το πρόβλημα από την επιστημονική του πλευρά.
Η κύρια προϋπόθεση για τη μετάδοση μιας ίωσης, ενός ιού όπως είναι ο κορωνoϊός, είναι η ύπαρξη σε ένα χώρο, αυξημένης συγκέντρωσης ιικού φορτίου.
Αυξημένο ιικό φορτίο μπορεί να επιτευχθεί, μόνο μέσα σε κλειστό χώρο, στον οποίο πρέπει να υπάρχουν φορείς του ιού και απαιτείται η παραμονή στο χώρο τουλάχιστον για 10 λεπτά. Στον ανοιχτό χώρο είναι αδύνατον να επιτευχθεί αυξημένη συγκέντρωση ιικού φορτίου. Για να μολυνθεί κάποιος στον ανοιχτό χώρο, πρέπει φορέας του ιού να βήξει πάνω στο πρόσωπό του η να συνομιλεί με φορέα του ιού σε απόσταση μικρότερη του ενός μέτρου, χωρίς μάσκα για αρκετή ώρα.
Επομένως οι εστίες υπέρ μετάδοσης είναι οι κλειστοί χώροι. Ποιοι είναι αυτοί οι χώροι στους οποίους συνωστίζονται καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι.
Η απάντηση είναι αυθόρμητη χωρίς σκέψη:
– Μέσα μαζικής μεταφοράς.
– Εργασιακοί χώροι ιδιαίτερα οι μεγάλοι.
– Κλειστές δομές (νοσοκομεία γηροκομεία πρόσφυγες)
Έχουν ληφθεί μέτρα σε αυτούς τους χώρους;
– Μέσα μαζικής μεταφοράς: Ο πρωθυπουργός μας έχει ενημερώσει, ότι δεν μπορεί να γεννήσει λεωφορεία. Χρήματα όμως για την αγορά περιπολικών της αστυνομίας έχει. Συνειδητά επομένως η κυβέρνηση δεν λύνει το συγκεκριμένο πρόβλημα στα μέσα μαζικής μεταφοράς στα οποία καθημερινά συνωστίζονται χιλιάδες άνθρωποι.
– Εργασιακοί χώροι: Όπως καταγγέλλουν σωματεία εργαζομένων, σε ελάχιστους εργασιακούς χώρους έχουν ληφθεί υγειονομικά μέτρα, χωρίς η κυβέρνηση να κάνει κάτι για να λύσει αυτό το πρόβλημα.
– Νοσοκομεία: Αντί να ανοίξουν από την αρχή της πανδημίας, τα νοσοκομεία που έκλεισαν το 2013 και να λειτουργήσουν μόνο ως νοσοκομεία covid19 ώστε τα υπάρχοντα νοσοκομεία να συνεχίσουν απρόσκοπτα τη λειτουργία τους. Όμως τι κάνουν τα μετατρέπουν το ένα μετά το άλλο σε νοσοκομεία covid και σε εστίες υπέρ μετάδοσης, δημιουργώντας τεράστιο πρόβλημα σε ασθενείς με άλλα νοσήματα, αυξάνοντας έτσι τη θνητότητα και πλουτίζοντας τα ιδιωτικά θεραπευτήρια.
Αποδυνάμωσαν αντί να ενισχύσουν την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η οποία έπρεπε να λειτουργήσει ως ανάχωμα της προσέλευσης των ύποπτων κρουσμάτων στα εξωτερικά ιατρεία των δημόσιων νοσοκομείων.
Όταν λοιπόν η κυβέρνηση αρνείται συνειδητά να αντιμετωπίσει τις εστίες υπερμετάδοσης που ανατροφοδοτούν καθημερινά την πανδημία, είναι λογικό το πρόβλημα να μην λύνεται.
Τις τελευταίες ημέρες δημοσιεύτηκαν μελέτες (πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και ινστιτούτο forbes) που έδειξαν ότι οι διαδηλώσεις συνεισφέρουν ελάχιστα στη μετάδοση του ιού 2,5 και 1,5% αντίστοιχα. Αυτό συμβαίνει γιατί στον ανοιχτό χώρο δεν μπορεί να επιτευχθεί υψηλή συγκέντρωση του ιικού φορτίου, ιδιαίτερα δε όταν τηρούνται και τα υγειονομικά μέτρα. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η αναίτια επέμβαση της αστυνομίας όπως συμβαίνει συνήθως, δημιουργεί συνθήκες συνωστισμού και ακύρωσης των υγειονομικών μέτρων.
Η κυβέρνηση οφείλει έστω και την ύστατη στιγμή να πάρει όλα τα αναγκαία υγειονομικά μέτρα, δηλαδή, πρώτον να συνεργαστεί με τους νοσοκομειακούς γιατρούς και την ομοσπονδία τους ΟΕΝΓΕ και να υιοθετήσει τις προτάσεις της. Οι νοσοκομειακοί γιατροί είναι οι μόνοι που γνωρίζουν καλά τα προβλήματα και τη λύση τους. Δεύτερον, επίταξη πραγματική χωρίς αποζημίωση των δομών και του προσωπικού του ιδιωτικού τομέα υγείας. Τρίτον, να αντιμετωπίσει τις εστίες υπερμετάδοσης. Ο εγκλεισμός, τα περιοριστικά μέτρα, η καταστολή, τα πρόστιμα ο εκφοβισμός και η παραπληροφόρηση του κόσμου από τα μέσα ενημέρωσης, είναι η μία όψη του νομίσματος την οποία την ζούμε καθημερινά. Η άλλη όψη του νομίσματος είναι η συνειδητή σκόπιμη ανεπάρκεια της κυβέρνησης, στη λήψη μέτρων υγειονομικού χαρακτήρα τα οποία είναι και τα μόνα που μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα και αυτό το βιώνουμε καθημερινά. Το νόμισμα το οποίο πληρώνουμε πολύ ακριβά όλοι μας είναι η αντίληψη της καπιταλιστικής ιδεολογίας, ότι η υγεία δεν είναι κοινωνικό αγαθό, αλλά ατομική ευθύνη του καθενός και κόστος για το σύστημα.
