Η διαχείριση των στερεών απορριμμάτων αποτελεί ένα σύνθετο περιβαλλοντικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και τεχνολογικό ζήτημα, το οποίο έχουμε αποτύχει να διαχειριστούμε αποτελεσματικά και αποδοτικά ως χώρα, ενώ τόσο οι πρακτικές διαχείρισης που ακολουθούνται όσο και οι στρατηγικές που σχεδιάζονται για να ακολουθηθούν σε εθνικό επίπεδο, είναι αντίθετες με τις σύγχρονες, επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές αλλά και τις βασικές γραμμές της πολιτικής της διαχείρισης των απορριμμάτων που έχουν δρομολογηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σημερινή κατάσταση
Η σημερινή κατάσταση στην περιοχή μας σε επίπεδο Περιφέρειας είναι απολύτως απογοητευτική με την πόλη της Καλαμάτας να έχει τεθεί για άλλη μία φορά σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να καλείται έπειτα από μια ‘ανύπαρκτη’ πολύχρονη διαχείριση απορριμμάτων να αντιμετωπίσει τους πολλαπλούς κινδύνους της ίδιας της πολυετούς κακοδιαχείρισης: Η πρόσµιξη των απορριµµάτων στον χώρο εναπόθεσης (Μαραθόλακκα) έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας τοξικής µάζας η οποία προκαλεί μόλυνση του εδάφους µε καρκινογόνες ουσίες και µικροβιακούς οργανισµούς, μόλυνση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, των ποταμών, των ρεμάτων και της θάλασσας εκ των αποστραγγισμάτων των σκουπιδιών, επιβάρυνση της τροφικής αλυσίδας, ρύπανση του αέρα από τις οσµές και την έκλυση µεθανίου, ενώ δύναται, ενόψει καλοκαιριού, να προκαλέσει και πυρκαγιά τόσο στην ίδια τη μάζα των απορριμμάτων όσο και στις παρακείμενες δασικές ή μη εκτάσεις.
Για την αντιμετώπιση του παραπάνω προβλήματος συνάφθηκε τον Ιούνιο του 2018 από την Περιφέρεια Πελοποννήσου Σύμβαση Σύμπραξης Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για το “Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Απορριμμάτων” (ΟΣΔΑ). Ωστόσο, το ΟΣΔΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου που προωθείται με την εν λόγω σύμβαση με πολύ μεγάλη πιθανότητα θα αποβεί οικονομικά ασύμφορο για τους Δήμους και θα αποτύχει να ανταποκριθεί στις επιταγές της Ε.Ε., για τους εξής λόγους:
1) Αποτελεί τεχνολογική επιλογή που η βιωσιμότητά της βασίζεται στην αποκλειστική διαχείριση και την εγγυημένη ελάχιστη ποσότητα των σύμμεικτων απορριμμάτων, με απόλυτη δέσμευση (της Περιφέρειας και των υπαγόμενων σε αυτήν Δήμων) για πολλές χιλιάδες τόνους σύμμεικτων απορριμμάτων για πολλές δεκαετίες. Αυτό αναμένεται να μας οδηγήσει σε νέα αδιέξοδα, όπως ο κίνδυνος η Ελλάδα να παραπεμφθεί στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη τήρηση των σχετικών ευρωπαϊκών Οδηγιών και ο κίνδυνος να δυναμιτιστούν οριστικά τις προσπάθειες για συνολική μείωση των μη αξιοποιήσιμων απορριμμάτων.
2) Αναμφίβολα η εν λόγω σύμβαση ΣΔΙΤ, σε περίπτωση αποκλειστικής διαχείρισης του συνόλου του όγκου των απορριμμάτων, θα εκτοξεύσει το κόστος και τα Δημοτικά τέλη στα ύψη. Οι Δήμοι και οι Δημότες πρέπει και οφείλουν να εκτρέψουν (με Οικιακή Κομποστοποίηση, Πράσινα Σημεία και Ανακύκλωση) σημαντικές ποσότητες αποβλήτων από τις μονάδες επεξεργασίας, για να μειώσουν το κόστος. Τότε όμως, όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση, θα ενεργοποιηθεί ρήτρα που θα πρέπει να πληρώσουμε όλοι, εάν δεν εισέρχονται στις μονάδες οι «εγγυημένες» ποσότητες που ορίζονται αναλυτικά στη σύμβαση και τα παραρτήματά της. Το αντιφατικό της υπόθεσης είναι ότι οι Δήμοι που θα συμβάλλουν στη μείωση των αποβλήτων και στην επίτευξη των εθνικών στόχων θα έχουν ποινή, όχι μόνο για αποζημίωση όσον αφορά την εγγυημένη ποσότητα αλλά και για το διαφυγόν κέρδος του εργολάβου από τρίτους στη δευτερογενή αγορά!!!!!!
3) Σημαντικές συμβατικές υποχρεώσεις δυστυχώς αφήνονται για να οριστούν ή να διευκρινιστούν στα Παραρτήματα της σύμβασης ή στο απώτερο μέλλον, κάνοντας το τοπίο θολό και τις δεσμεύσεις παρακινδυνευμένες.
4) Ουδείς γνωρίζει, ούτε τέθηκαν ποτέ σε δημόσιο διάλογο, μετά από σχετική μελέτη, μεγέθη όπως: ο όγκος των σκουπιδιών που αναλογεί σε κάθε Δήμο, τα ποσοστά ανακυκλώσιμων, κομπόστ και υπολείμματος, η μηνιαία πληρωμή ανά τόνο που θα καταβάλλει ο Δήμος για την ολοκληρωμένη διαχείριση των σκουπιδιών, το ποσό των δημοτικών τελών, ώστε να αναζητηθούν με ασφάλεια οι περιβαλλοντικά και οικονομικά επωφελέστερες λύσεις για τους Δήμους.
Λίγα δεδομένα…
Η Διαλογή στην Πηγή (στο εξής “ΔσΠ”), η Πρόληψη, η Επαναχρησιμοποίηση, η Ανακύκλωση και η Κομποστοποίηση είναι πρακτικές σύμφωνες με τις Οδηγίες και τις κατευθύνσεις της Ε.Ε. αλλά και τις υποχρεώσεις της χώρας μας. Μάλιστα είναι οι πλέον οικονομικές επιλογές. Είναι τα μόνα ρεαλιστικά και βιώσιμα σενάρια καθώς έχουμε υποχρέωση να μειώσουμε περαιτέρω την ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων μέσω των παραπάνω εναλλακτικών τρόπων και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε επίπεδο τοπικό, δηλαδή σε επίπεδο Δήμου, κάτι που θα αποφέρει πολλά οικονομικά οφέλη για το Δήμο και τους Δημότες. Αντίθετα, η επιλογή της Κεντρικής Διαχείρισης επί του συνόλου των απορριμμάτων, η βιωσιμότητα της οποίας εξαρτάται αποκλειστικά από τον όγκο των σύμμεικτων σκουπιδιών, εκ προοιμίου αποκλείει οποιαδήποτε στρατηγική διαλογής στην πηγή και οποιαδήποτε προσπάθεια για μείωση των σκουπιδιών – αφού το κέρδος της εξαρτάται από τον συνολικό παραγόμενο όγκο απορριμμάτων, είναι πλήρως αντίθετη με τις επιταγές και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ θα εκτοξεύσει τα δημοτικά τέλη με τον κίνδυνο επιβολής προστίμων στους δήμους από την Ε.Ε λόγω περιβαλλοντικά μη υγιούς διαχείρισης των απορριμμάτων τους.
Το 88% των Αστικών Στερεών Αποβλήτων µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν – ανακυκλωθούν – κοµποστοποιηθούν. Αν γίνει αυτό θα µείνει ΜΟΝΟ το 12% για το οποίο θα πρέπει να βρούµε τρόπο πώς να το διαχειριστούµε οικονοµικότερα και µε τις µικρότερες δυσµενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον!!! Αντιθέτως σήμερα ανακυκλώνουµε κάθε χρόνο MONO το 8% του συνόλου των απορριµµάτων που παράγουµε, ενώ τα υπόλοιπα δυστυχώς οδηγούνται ως σύμμεικτα σε χώρους εναπόθεσης, που σε πολλές περιπτώσεις γειτνιάζουν ή και ταυτίζονται με ΧΥΤΑ (Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων) ή χωματερές που έχουν ήδη αποκατασταθεί.
Οι προτάσεις μας
Αρχικά είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα απορρίμματα κατά κύριο λόγο αποτελούνται από υλικά, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν και να επιστρέψουν οικονομικά οφέλη. Αυτό μπορεί να γίνει αποτελεσματικά μόνο αν υλοποιηθεί ένα σαφές ολοκληρωμένο σχέδιο σε επίπεδο Δήμου και όχι σε κεντρικό επίπεδο, όπως δρομολογήθηκε τον Ιούνιο του 2018. Πολλά αδιέξοδα, όπως η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που αντιμετωπίζει η πόλη της Καλαμάτας σήμερα, είναι σίγουρο ότι θα είχαν αποφευχθεί, αν είχε ήδη προωθηθεί η αποτελεσματική διαλογή στην πηγή. Ως μοναδική λύση και στο σημερινό πρόβλημα, προβάλλει η προώθηση από το Δήμο της επιλογής της στρατηγικής “ΔΙΑΛΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΗΓΗ”, έστω και τώρα, μέσα από διάλογο, συνεργασίες και σωστό σχεδιασμό.
Η αποκεντρωμένη – σε τοπικό επίπεδο – ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων στηρίζεται στις βασικές αρχές της εγγύτητας και της μικρής κλίμακας, που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση μιας οικονομικής και φιλο-περιβαλλοντικής διαχείρισης, σε όφελος των πολιτών και της κοινωνίας. Ικανοποιεί πάγιους στόχους όλων των σχεδιασμών διαχείρισης απορριμμάτων, για μείωση της παραγωγής αποβλήτων και διαλογή στην πηγή καθαρών ανακυκλώσιμων και βιο-αποδομήσιμων υλικών. Μεταφέρει το κύριο πεδίο των δραστηριοτήτων στο τοπικό επίπεδο, με σκοπό τη δραστική μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων, που έχουν ανάγκη επεξεργασίας ή τελικής διάθεσης σε χώρους ταφής. Χρησιμοποιεί εγκαταστάσεις διαχείρισης μικρής κλίμακας και απλού μηχανολογικού εξοπλισμού, εύκολα διαχειρίσιμες από τους Δήμους, οικονομικές στην κατασκευή και λειτουργία τους, που δεν απαιτούν τεράστιες μεταφορές απορριμμάτων, είναι προσβάσιμες στους πολίτες και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Πεδίο εφαρμογής της αποκεντρωμένης ολοκληρωμένης διαχείρισης είναι οι Δήμοι καθώς η ΔσΠ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ενημέρωση και τη συμμετοχή των πολιτών με δράσεις που στοχεύουν στην πρόληψη και μείωση της παραγωγής απορριμμάτων, την ανάκτηση των υλικών, την εν γένει ευαισθητοποίηση και περιβαλλοντική εκπαίδευση των πολιτών και των μεγάλων παραγωγών – επιχειρήσεων για την ανακύκλωση και τη ΔσΠ των βιο-αποβλήτων. Για έναν Δήμο, το συνολικό οικονομικό όφελος από τη ΔσΠ και την τοπική διαχείριση των βιο-αποβλήτων, θα μπορούσε να είναι μεγάλο, καθώς οι ΟΤΑ θα είχαν οικονομικά οφέλη τόσο από τη μείωση του κόστους συλλογής, μεταφοράς και τελικής διάθεσης των οργανικών αποβλήτων που θα γίνουν λίπασμα όσο και μέσω της πώλησης των ανακυκλώσιμων υλικών. Η μείωση των οργανικών βιο-αποδομήσιμων που θα προκύψει από ένα τέτοιο πρόγραμμα εκτιμάται σε τόνους ετησίως.
Για την επίτευξη όλων των παραπάνω απαιτούνται:
1. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ: Θεσμικές πρωτοβουλίες και υιοθέτηση οικονομικών εργαλείων (π.χ. δημοτικά τέλη, παροχή κινήτρων για χρήση βιο-διασπώμενων προϊόντων)
2. ΔΙΑΛΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΗΓΗ με ξεχωριστούς κάδους (ανακυκλώσιμα, οργανικά, υπολείμματα).
3. Δημιουργία Πράσινων Σημείων μέσα στον αστικό χώρο.
4. Κατάλληλη προσαρμογή του τρόπου χρέωσης των δημοτικών τελών.
5. Υποστήριξη των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) για τις συσκευασίες.
6. Ανάπτυξη Κέντρων Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης Υλικών.
7. Καθορισμός κινήτρων και αντι-κινήτρων για Διαλογή στην Πηγή στα ξενοδοχεία, εστιατόρια, catering, λαϊκές αγορές, βιοτεχνίες τροφίμων.
8. ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ με δύο τρόπους:
8α. τοποθέτηση ειδικών κάδων στις κατοικίες, πολυκατοικίες, εστιατόρια για μετατροπή των οργανικών σε κομπόστ, μειώνοντας έτσι κατά 30-35% τα προς συλλογή απορρίμματα,
8β. Δημιουργία μονάδας κομποστοποίησης εξοπλισμένης με μηχανολογικό εξοπλισμό, όπου θα οδηγείται το περιεχόμενο των ειδικών κάδων (“καφέ”) με τα οργανικά απόβλητα. Η μονάδα θα έχει τη δυνατότητα ελέγχου του τελικού προϊόντος, ώστε αυτό να μπορεί να διατεθεί για κάθε αγροτική χρήση ως λίπασμα ή εδαφοβελτιωτικό. Πολλά μοντέλα κομποστοποίησης μπορούν να εφαρμοστούν και με πολύ οικονομικό τρόπο παίρνοντας παραδείγματα από άλλους Δήμους.
9. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ που περιλαμβάνει πολλές κατηγορίες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών, όπως δράσεις ενημέρωσης και υποστήριξης πόρτα-πόρτα. Απαιτεί βέβαια την ενεργό συμμετοχή και ανάληψη πρωτοβουλιών από την Τοπική Αυτοδιοίκηση καθώς θέλει σύμμαχους τους δημότες και άρα σοβαρές δράσεις για να τους πείσει.
Η χρηματοδότηση μπορεί να επιτευχθεί μέσω ΕΣΠΑ ή άλλων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, από Εθνικά προγράμματα ή/και χορηγούς.
Συμπεράσματα
Συνεπώς, η Μεσσηνία θα πρέπει να αναπτύξει και να υλοποιήσει έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό, σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή σε επίπεδο Δήμων, με διαλογή στην πηγή, παρέχοντας έτσι μόνιμες και βιώσιμες λύσεις, εξασφαλίζοντας την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, ανταποκρινόμενη στις σημερινές και μελλοντικές νομικές υποχρεώσεις της χώρας απέναντι στην Ε.Ε σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων και θέτοντας τους πολίτες ενεργούς συμμέτοχους στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων τους.
Η διαχείριση των απορριμμάτων απαιτεί έναν ουσιαστικό και ειλικρινή δημόσιο διάλογο μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, για το σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο, όπως όλα τα προηγμένα ευρωπαϊκά κράτη κάνουν εδώ και χρόνια. Δεν είναι δύσκολο, είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Η λύση του προβλήματος των απορριμμάτων δεν μπορεί να περιμένει άλλο και, εάν δεν δρομολογηθεί σήμερα με τον φιλικότερο προς το περιβάλλον και οικονομικότερο τρόπο, αύριο θα διαμαρτυρόμαστε για το τεράστιο κόστος που θα πρέπει να πληρώσουμε σε δημοτικά τέλη, πρόστιμα και σε ακριβή διαχείριση. Τότε όμως θα έχουμε χάσει την ευκαιρία! Η κοινωνία διψά για Διαλογή στην Πηγή και Ανακύκλωση αλλά με συνειδητές επιλογές και πράξεις και όχι με ευχολόγια.
* Υ.Σ.: Οι προτάσεις μας βρίσκουν την ένθερμη υποστήριξη της Οικολογικής Κίνησης Καλαμάτας.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
