1. ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ | ΛΕΜΟΝΙΑ
Η μυστική συνέλευση της Βοστίτσας, 26-30 Ιανουαρίου 1821
Βρισκόμαστε στα τέλη του Γεννάρη, χειμώνας βαρύς, τα χιόνια «γλείφουν» ακόμα και τις παραλίες της Βοστίτσας. Και μέσα η πόλη ανάστατη και οι Βοστιτσάνοι ανήσυχοι ρωτούν ο ένας τον άλλο: Γιατί τόση κίνηση; Γιατί τόσοι ιεράρχες, καλόγεροι, γραμματικοί; Γιατί τόσοι προύχοντες, με βελούδινα τούρκικα καλπάκια; τόσοι έμποροι και ξένοι, πάνε κι΄ έρχονται στ΄ αρχοντικά. Πότε στου Λόντου, πότε στου Μελετόπουλου, στου Μεσσηνέζη και ο Π. Πατρών Γερμανός στου Δεσποτόπουλου. Ανησυχεί και ο Τούρκος διοικητής, υποψιάζεται, ζητά εξηγήσεις. Και ο Λόντος έχει «έτοιμη» την απάντηση – δικαιολογία: «Συσκέπτονται για να λύσουν μοναστηριακές διαφορές ανάμεσα στο Μέγα Σπήλαιο και την Ι. Μονή Ταξιαρχών». Στην πραγματικότητα όμως, «συνωμοτούν», «συσκέπτονται», για την έναρξη του Αγώνα, για την επικείμενη Επανάσταση, έτσι όπως έχει αποφασίσει η «Ανωτάτη Αρχή», να αρχίσει από το Μοριά, το Μάρτη. Και οι συνεδριάσεις διαρκούν πέντε μέρες, σε διαφορετικό μέρος κάθε βράδυ και μυστικά, με κάθε προφύλαξη. Είναι μια Συνέλευση με εντάσεις, διαξιφισμούς-αντεγκλήσεις και απειλές.
2. ΔΗΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΝΗΣ | ΕΛΙΑ
Η κήρυξη της επανάστασης στη Μάνη, 17 Μαρτίου 1821
Στις 17 Μαρτίου 1821, στην Αρεόπολη, μπροστά στον Ιερό Ναό των Ταξιαρχών, οι πρόκριτοι της Μάνης και όλοι οι ένοπλοι Μανιάτες με αρχηγό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, σταθερά προσανατολισμένοι στην ιδέα και στην ελπίδα της απελευθερώσεως της Ελλάδος, ύψωσαν το λάβαρο του Αγώνα κηρύσσοντας τον πόλεμο ενάντια της τουρκικής αυτοκρατορίας. Όλοι μαζί ορκίστηκαν ότι θα αγωνιστούν ενωμένοι για την Ελευθερία του Έθνους: «Ορκίζομαι, εις το όνομα του Παντοδύναμου Θεού, εις το όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και της Αγίας Τριάδος, να χύσω και την υστέραν ρανίδα του αίματός μου, υπέρ πίστεως και πατρίδος. Ορκίζομαι, να μη βλέψω εις τα όπισθεν εάν δεν αποδιώξω τον εχθρόν της Πατρίδος και της Θρησκείας μου. Ορκίζομαι “Νίκη ή Θάνατος” υπέρ Πίστεως και Πατρίδος».
3. ΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ – ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ | ΔΡΥΣ
Η Μάχη στα στενά του Αγίου Αθανασίου, 27 Μαρτίου 1821
Οι Τούρκοι του Φαναρίου αρχές του 1821 ανησυχούν από την κινητικότητα των Ελλήνων για εξέγερση και αποφασίζουν να μετακινηθούν στο φρούριο της Καρύταινας για ασφάλεια. Συγκεντρώνουν τα υπάρχοντά τους και ξεκινά μια μεγάλη πομπή από το φανάρι έχοντας εμπρός και πίσω τα ένοπλα τμήματα (1.700 μάχιμοι άνδρες) και στη μέση τα γυναικόπαιδα και 3.000 ζώα φορτωμένα με το βιός τους. Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις δυνάμεις Ελλήνων και Τούρκων αναγκάζει τους Ανδριτσάνους να τους επιτρέψουν το πέρασμα της Ανδρίτσαινας χωρίς αντιδράσεις και σταματούν στη Σουλτίνα. Οι Ανδριτσάνοι με αρχηγό τον Τζανέτο Χριστόπουλο τους ακολουθούν από απόσταση και διανυκτερεύουν στα Ρόβια. Σε συνεννόηση με τον Κολοκοτρώνη αποφασίζουν να επιτεθούν. Ο Κολοκοτρώνης καταλαμβάνοντας τη στενή διάβαση του Αγίου Αθανασίου, με 300 Μανιάτες και πολλούς κατοίκους της περιοχής, μεταξύ των οποίων και οι κάτοικοι του κοντινού χωριού Λάβδα (σημερινή Κοινότητα Θεισόας του Δήμου Ανδρίτσαινας Κρεστένων) με αρχηγό των Γεραγγελή και οι Ανδριτσάνοι χτυπώντας τα μετόπισθεν. Η μάχη ήταν πολύωρη και εξίσου σκληρή και από τις δύο πλευρές. Όταν άρχισαν να εξαντλούνται τα πολεμοφόδια των Ελλήνων αυτοί αποσύρθηκαν στα γύρω βουνά. Εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση οι Τούρκοι και περνούν την διάβαση του Αγίου Αθανασίου προς τη γέφυρα του Ροφιά (Αλφειού) την οποία όμως είχε προνοήσει να καταλάβει ο Κολοκοτρώνης με 20 παλληκάρια καθώς και τη βοήθεια των Πλαπουταίων και του Σπύρου Σπηλιώπουλου με 400 παλληκάρια που άκουσαν το σάλαγο της μάχης και έφτασαν και με την αντεπίθεση του Τζανέτου Χριστόπουλου, οδήγησαν τους Τούρκους σε πανωλεθρία, αφού πολλοί πνίγηκαν και άλλοι σκοτώθηκαν (περί τις 5.000 συνολικά). Όσοι από τους Τούρκους σώθηκαν αναζήτησαν ασφάλεια στο κάστρο της Καρύταινας. Ο Κολοκοτρώνης ξαναπέρασε από την περιοχή, μεταβαίνοντας προς Τρίπολη και διήλθε από την τοποθεσία Σουλτίνα, όπου ο αιωνόβιος πλάτανος εδέχθη τα παλληκάρια του στη σκιά του. Η νίκη αυτή των Ελλήνων στα στενά του Αγίου Αθανασίου αποτέλεσε την πρώτη νίκη των Ελλήνων και έχει ιδιαίτερη σημασία αφού δυνάμωσε την πίστη των αγωνιστών και τους εμψύχωσε για τη συνέχιση του αγώνα.
4. ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ – ΜΥΚΗΝΩΝ | ΕΛΙΑ
Η Α΄ και η Δ΄ Εθνοσυνέλευση
Στο Άργος, τον Δεκέμβριο του 1821, ξεκίνησε η Α’ Εθνοσυνέλευση, όπου στον ναό του Τιμίου Προδρόμου ορκίστηκαν οι πληρεξούσιοι και της οποίας οι εργασίες συνεχίστηκαν στην Πιάδα. Ψηφίστηκε στο Άργος ο Οργανισμός Προσωρινής Διοικήσεως, κάτι σαν πρώτο σύνταγμα. Τον Ιανουάριο 1828, με την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα, άρχισε η τελευταία φάση της Επανάστασης. Παρά τις επιμέρους δυσκολίες, το κλίμα διατηρήθηκε ήπιο ως το καλοκαίρι του 1829, οπότε ο Καποδίστριας προχώρησε στη Σύγκληση της Δ’ Εθνικής Συνέλευσης στο Άργος. Η συγκεκριμένη Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός της περιόδου στην περιοχή μας και οι εργασίες της άρχισαν στις 11 Ιουλίου και έληξαν στις 6 Αυγούστου του 1829 στο Αρχαίο Θέατρο της πόλης με πρόεδρο τον Γεώρ. Σισίνη από την Ηλεία, ενώ από το Αργος εκπρόσωποι ήταν οι Δημ.Τσώκρης και Δημ. Περρούκας. Όλοι οι εκπρόσωποι ορκίστηκαν στον ιστορικό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου της πόλης, Το έργο της Δ’ Εθνοσυνέλευσης ήταν σημαντικότατο καθώς εγκρίθηκαν τα πεπραγμένα της διοίκησης και το νέο πλήρες πρόγραμμα κυβερνητικής δράσης. Επίσης, καθορίστηκε η υποχρέωση αποζημίωσης προς τα τρία ναυτικά νησιά, Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά και εγκρίθηκε η κοπή εθνικού νομίσματος (Φοίνικας).
5. ΔΗΜΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ | ΔΡΥΣ
Η μάχη του Λάλα, 9 – 13 Ιουνίου 1821
Η περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας υπήρξε εστία σημαντικών γεγονότων στην Ελληνική Επανάσταση. Η νικηφόρα έκβαση της μάχης στο Πούσι για την Άλωση του Λάλα (οροπέδιο Φολόης) σήμανε το τέλος των Τουρκαλβανών Λαλαίων στην Ηλεία και άνοιξε τον δρόμο για την πτώση της Τριπολιτσάς. Η μάχη διεξήχθη το διάστημα 9 – 13 Ιουνίου του 1821 και τις νικηφόρες δυνάμεις αποτελούσαν Ηλείοι, Γορτύνιοι, Αχαιοί, Μεσσήνιοι, Ζακυνθινοί και Κεφαλλονίτες. Εναντίον των Τουρκολαλαίων είχε πολεμήσει και ο οπλαρχηγός Γεώργιος Γιαννιάς, ο οποίος έπεσε ηρωικά, στις 27 Μαΐου του 1821, σε μάχη στα Στενά Κατσαρού (περιοχή Λασιώνος), αρνούμενος να παραδοθεί στους Οθωμανούς. Μεγάλη είναι και η συμβολή της Δίβρης στην Επανάσταση καθώς η οικογένεια Πετραλιά, με μέλη της στη Φιλική Εταιρεία, προσέφερε από τους ιδιόκτητους μπαρουτόμυλους πολεμοφόδια στον Αγώνα.
6. ΔΗΜΟΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ | ΤΙΛΙΑ (ΦΛΑΜΟΥΡΙΑ)
Ο Δημήτριος Υψηλάντης φθάνει στην επαναστατημένη Ελλάδα, Ιούνιος 1821
Με την έναρξη της επανάστασης η περιοχή κινητοποιείται αμέσως και συγκροτεί στρατιωτικά σώματα υπό την ηγεσία ντόπιων αρχηγών. Στην πορεία αρχηγός των Κυνουριατών αναγνωρίζεται ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος ή Άκουρος (από τον Άγιο Ιωάννη), ο οποίος στα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα αποκτήσει και τον βαθμό του στρατηγού. Ο τρόπος διασποράς των οικισμών της στο χώρο και το πλήθος των μοναστηριών της σε συνδυασμό με το ιδιαίτερο ανάγλυφό της την καθιστούν μη προσβάσιμη (από τον χερσαίο χώρο) στις Οθωμανικές δυνάμεις. Έτσι, οι προγονοί μας συστήνουν με ευκολία το στρατόπεδο στα Βέρβενα (ενόψει της πολιορκίας της Τριπολιτσάς) και όλα τα υπόλοιπα χωριά της με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αναλαμβάνουν την συντήρησή του και συμμετέχουν στον αγώνα. Ακολουθούν οι νικηφόρες μάχες των Βερβένων και των Δολιανών τον Μάιο του 1821. Τον Ιούνιο του 1821 στο λιμάνι του Παραλίου Άστρους αποβιβάζεται ο Δημήτριος Υψηλάντης ερχόμενος για πρώτη φορά στην Ελλάδα να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα. Τον υποδέχονται στην παραλία όλοι οι Έλληνες οπλαρχηγοί, μέλη της γερουσίας και ανώτεροι κληρικοί. Τότε έλαβε χώρα και το περίφημο κολοκοτρωνέϊκο τραπέζι στους ίσκιους των δένδρων του Άστρους. Όσο διαρκεί η πολιορκία της Τριπολιτσάς στο λιμάνι του Παραλίου Άστρους καταφθάνουν από το εξωτερικό πλήθος ξένων αποστολών που μεταφέρουν όπλα και σημαντικό αριθμό φιλελλήνων ξένων αξιωματικών και στρατιωτών που έρχονται να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων.
7. ΔΗΜΟΣ ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ | ΕΛΑΤΟ
Η βιβλιοθήκη της Δημητσάνας θυσιάζεται για την παραγωγή μπαρούτης
Στο πάνθεο της ελληνικής επανάστασης, η Γορτυνία κατέχει περίοπτη θέση, γεγονός που μας καθιστά έμπλεους υπερηφάνειας και ευθυνών. Η Δημητσάνα έχει το προνόμιο της καταγωγής του πρωτομάρτυρα της επανάστασης, Γρηγορίου του Ε’, και το εθνικό ευεργέτημα, με την παραχώρηση των βιβλίων της περίφημης βιβλιοθήκης της, για την παραγωγή της πολύτιμης μπαρούτης. Αλλά και τα άλλα γορτυνιακά κέντρα πρωτοστάτησαν στον Αγώνα με τις ηρωικές μορφές του αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, την οικογένεια των Δεληγιανναίων, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, που ευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης, τους ηρωικούς Πλαπουταίους και πλήθος αγωνιστών που κοσμούν τις σελίδες της δόξας και του θρύλου.
8. ΔΗΜΟΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΝΗΣ | ΧΑΡΟΥΠΙΑ
Απόφαση για την απελευθέρωση της Καλαμάτας, Μάρτιος 1821
Στις Κιτριές, την 1η Οκτωβρίου 1819, υπεγράφη το Σύμφωνο Συμφιλίωσης των Μανιάτικων οικογενειών και μετά από αυτό, τον Μάρτιο του 1821, στον Πύργο του Μούρτζινου – Τρουπάκη στην Καρδαμύλη, αποφασίστηκε από τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Μούρτζινο-Τρουπάκη, Παπαφλέσσα και Νικηταρά η απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 του Μάρτη του 1821.
9. ΔΗΜΟΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ | ΧΑΡΟΥΠΙΑ
Η Α΄ Εθνοσυνελευση της Επιδαυρου, 20 Δεκεμβρίου 1821 – 15 Ιανουαρίου 1822
«Μες στην καρδιά του χειμώνα τρυπώνουν πάντα λίγες μέρες καλοκαιρινές όπως γίνηκε τότε στο δωδεκαήμερο του 1821 προς τα ’22. Πιάδα το λένε τούτο το χωριό οι ντόπιοι, Επίδαυρο οι δάσκαλοι. Κι έχουνε συναχτεί τούτες τις μέρες όλοι οι γραμματισμένοι της Ελλάδας, όλοι οι μεγάλοι, οι αρχηγοί του τόπου, σε Εθνική Συνέλευση, μοραΐτες ρουμελιώτες και νησιώτες κι όσοι έτρεξαν από τα ξένα να βοηθήσουν τον Σηκωμό. Συνεδριάζουν οι “παραστάται” και συζητούν και ζητούν κι αποφασίζουν να φτιάξουν Κράτος. Ο ρήτορας ακούγεται. “Ας ξαναπάρωμεν έν τάχει τον δύσκολον δρόμον που ηκολούθησε το Γένος από της ημέρας όπου επήρε την μεγάλην απόφασιν να αποτινάξει τον ζυγό της δουλείας ή ν’ αποθάνη”».
10. ΔΗΜΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ | ΠΛΑΤΑΝΟΣ
Τα σύμβολα του τόπου
Τ’ αχνάρια των ηρώων της Προστοβίτσας, Γιάννη και Γιώργη Γιαννιά, τους ένδοξους Καπεταναίους του ’21 που οι πράξεις και τα κατορθώματά τους συνδέθηκαν με θρύλους και παραδόσεις, διατηρώντας άσβεστη τη μνήμη τους στο πέρασμα των αιώνων, «ζωντανεύουν» στον αγέρωχο Πλάτανο που βρίσκεται στον οικισμό της Δροσιάς.
Γνέθοντας το νήμα του χρόνου, γυρίζουμε πίσω στα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα προεπαναστατικά γεγονότα, στο ρόλο των ιστορικών Ιερών Μονών του Δήμου Ερυμάνθου που αποτέλεσαν θρησκευτικά και πατριωτικά λίκνα, σε ηρωικές μορφές της Κλεφτουριάς, όπως οι Γιαννιάδες, ο Ιωάννης Ανδρουτσόπουλος, ο πρωτοκαπετάνιος Ζαχαριάς και τόσοι άλλοι αγωνιστές που 202 χρόνια μετά εξακολουθούν να μας εμπνέουν με τα ηρωικά τους κατορθώματα, δείχνοντάς μας τον δρόμο της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, αυτής που δυστυχώς στις μέρες μας θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη αλλά καταπατείται από τους ισχυρούς, μία ανάσα από εμάς. Από τη Δροσιά έως τη Χαλανδρίτσα και όλα τα χωριά του Δήμου Ερυμάνθου υπήρξαν πεδίο σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων, ορμητήριο ηρώων, αλλά και μήτρα πολλών αγωνιστών και παλικαριών.
11. ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ | ΠΛΑΤΑΝΟΣ
Το Λάβαρο της Επανάστασης
Η φλόγα που αναδύεται – «και φαίνεται το λάμπισμα απ’ αλάργα» – από τους δυό λόφους που στέκονται αντικριστά. Το λόφο του Καππή, τον τόπο εκτέλεσης των Καλαβρυτινών από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και το λόφο της Αγίας Λαύρας, τον τόπο του Λαβάρου και της έναρξης της Επανάστασης του 1821. Τα Καλάβρυτα αποτελούν σύμβολο των αγώνων του Έθνους για ελευθερία, και έχουν αποτυπωθεί στην Εθνική μνήμη σαν το μέρος που συμπυκνώνει τα δομικά στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας. Στο λόφο απέναντι από τη Αγία Λαύρα υψώνεται το λαμπρότερο μνημείο του Έθνους, το Πανελλήνιο Ηρώο Εθνικής Παλιγγενεσίας. Στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη καίει ακοίμητο καντήλι, το φως του οποίου μεταφέρθηκε με λαμπαδηδρομία από την Αγία Λαύρα κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του, την 25η Μαρτίου 1932.
12. ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ | ΕΛΙΑ ΚΑΛΑΜΩΝ
Η Ελιά της Καλαμάτας
Η ζωογόνος και πανάρχαια ελιά της Καλαμάτας, το όμορφο δέντρο της ειρήνης και του πολιτισμού, που δεσπόζει στο μεσσηνιακό κάμπο είναι εκείνο, που «έζησε» εκ του σύνεγγυς τις μεγάλες στιγμές του αγώνα της ανεξαρτησίας. Είδε από μέσα τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της επαναστατικής κοσμογονίας, τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Παπαφλέσσα, τον Νικηταρά, τον Αναγνωσταρά και τον Παπατσώνη να εισέρχονται στην αγουροξυπνημένη πόλη και να καταλύουν τον οθωμανικό ζυγό! Επίσης, ήταν παρόν όταν η είδηση της απελευθέρωσης της Καλαμάτας σκόρπισε ρίγη συγκίνησης και απερίγραπτου ενθουσιασμού σε όλους του Πελοποννησίους Γραικούς. Και φυσικά ήταν εκείνο, που βίωσε την πρώτη συνεδρίαση της Μεσσηνιακής Συγκλήτου, η οποία εξέδωσε την πολιτική προκήρυξη «Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς». Διακήρυξη με την οποία γνωστοποιούσε στον πεπολιτισμένο κόσμο της εποχής την απόφαση να αποτινάξει τον πολύχρονο βραχνά της οθωμανικής δουλείας, δυαμηνύοντάς τους ότι «εν ενί λόγω όλοι απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν»!
13. ΔΗΜΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ | ΕΛΙΑ
Η ιστορική Ακροκόρινθος
Μία από τις μεγαλύτερες και πιο συγκινητικές στιγμές της ιστορίας μας συνδέθηκε με την Αρχαία Κόρινθο, καθώς στις 14 Ιανουαρίου του 1822 το φρούριο του Ακροκορίνθου παραδόθηκε στους Έλληνες και για πρώτη φορά στη νεότερη ελληνική Ιστορία κυμάτιζε περήφανα η Ελληνική Σημαία. Όπως αναφέρεται στο κείμενο του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδας (σελ. 11), στα Παραρτήματα και στην παράγραφο ρ.β, από την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου διορίζεται, με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου 1822, κατοικία προσωρινή της Διοικήσεως η Κόρινθος. Σε εφαρμογή των αποφάσεων της Εθνοσυνέλευσης, το Εκτελεστικό και Βουλευτικό Σώμα, εγκαταστάθηκαν στην Κόρινθο (σημερινή Αρχαία Κόρινθο), για περίπου 4 μήνες λαμβάνοντας σημαντικές αποφάσεις, όπως: Η καθιέρωση της Εθνικής Σημαίας «Ξηράς και Θαλάσσης», η σύσταση της 1ης Ιεράς Συνόδου, η ίδρυση του 1ου Κρατικού Νοσοκομείου στην Κόρινθο, η σύσταση του 1ου Νομισματοκοπείου και η σύσταση και Οργάνωση Τακτικού Στρατού και Τάγματος Φιλελλήνων.
14. ΔΗΜΟΣ ΝΑΥΠΛΙΕΩΝ | ΠΛΑΤΑΝΟΣ
Ο πλάτανος του Ναυπλίου
Στο κέντρο, περίπου, της σημερινής πλατείας Συντάγματος του Ναυπλίου, υπήρχε ο μεγάλος πλάτανος. Την εποχή της Επανάστασης, αλλά και πιο πριν, στην πλατεία χτυπούσε η καρδιά της πόλης. Κάτω από την πλούσια σκιά του πλατάνου, αγόρευαν οι πολιτικοί άνδρες του έθνους, συγκεντρώνονταν επίσης οι αναφορογράφοι, που συνέτασσαν διάφορα έγγραφα για τα αιτήματα των πολιτών προς τη Διοίκηση στην επίσημη γλώσσα. Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Λαμπρυνίδη (συγγραφέα, πολιτικό και νομικό) κάτω από τον πλάτανο υπήρχαν ξύλινα καθίσματα όπου κάθονταν οι αγωνιστές καθώς και βρύση, αναβρυτήριο. Μετά την έξοδο του Μεσολογγίου (26 Απριλίου 1826), οι διασωθέντες αγωνιστές έφθασαν στο Ναύπλιο και έγιναν δεκτοί από την Κυβέρνηση με τιμές ηρώων. Η κατάσταση, όμως, ήταν εκρηκτική, όχι μόνο από την μοιρολατρία και τον φόβο των Ελλήνων, αλλά και από τον κίνδυνο αναρχίας και ανυπακοής προς τις Αρχές από τους απλήρωτους Σουλιώτες και Ρουμελιώτες, δυσαρεστημένους στρατιώτες και καταπτοημένους αμάχους, των οποίων τις ανάγκες αδυνατούσε να ανταποκριθεί το δημόσιο ταμείο. Την κατάσταση αποφόρτισε η ομιλία του Γεωργίου Γενναδίου στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου, κάτω από τον πλάτανο, στις 8 Ιουνίου 1826, όπου παρότρυνε το συγκεντρωμένο πλήθος να βοηθήσει από το υστέρημά του και έδωσε πρώτος το παράδειγμα. «Η πατρίς (ανέκραξε) καταστρέφεται, ο αγών ματαιούται, η ελευθερία εκπνέει. Απαιτείται βοήθεια συντόνος. Πρέπει οι ανδρείοι αυτοί, οίτινες έφαγον πυρίτιν και ανέπνευσαν φλόγας, και ήδη αργοί και λιμωττόντες μας περιστοιχίζουσιν σπεύσωσιν όπου νέος κίνδυνος τους καλεί. Προς τούτο απαιτούνται πόροι και πόροι ελλείπουσιν. Αλλ΄αν θέλομεν να έχωμεν πατρίδα, αν ήμεθα άξιοι να ζώμεν άνδρες ελεύθεροι, πόρους ευρύσκομεν. Ας δώσει έκαστος ό,τι έχει και δύναται. Ιδού η πενιχρή εισφοράς μου. Ας με μιμηθεί όστις θέλει!» και συνέχισε ευθύς αμέσως «Αλλ’ όχι! Η συνεισφορά αύτη είναι ουτιδανή! Οβολόν άλλον δεν έχω να δώσω, αλλ’ έχω εμαυτόν και ιδού τον πωλώ! Τις θέλει διδάσκαλον επί τέσσερα έτη δια τα παιδία του; Ας καταβάλη ενταύθα το τίμημα!». Με τα λόγια αυτά όλοι οι παρευρισκόμενοι, έσπευσαν με ενθουσιασμό και δάκρυα στα μάτια, να προσφέρουν τον οβολό τους.
15. ΔΗΜΟΣ ΝΕΜΕΑΣ | ΠΡΙΝΟΣ (ΠΟΥΡΝΑΡΙ)
Ο Κολοκοτρώνης εμψυχώνει τους αγωνιστές πριν τη μάχη στα Δερβενάκια
Στις 25 Ιουλίου 1822 στον Άγιο Γεώργιο, σημερινή Νεμέα, ο Αρχιστράτηγος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συγκέντρωσε όλους τους πολεμιστές στο σπίτι του Παπαρήτορα (Κούστα), όπου ανέβηκε στη σκεπή του σπιτιού για να ακούγεται από όλους και τους εμψύχωσε πριν τη μεγάλη μάχη. Η συγκέντρωση των αγωνιστών έγινε στο «Πουρνάρι» του «Πατώκου» και είχε προσυμφωνηθεί πως σε περίπτωση ήττας ο τόπος συγκέντρωσης θα ήταν και πάλι η περιοχή της Νεμέας.
16. ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ | ΧΑΡΟΥΠΙΑ
Ορκωμοσία στο επαναστατικό λάβαρο, 16 Μαρτίου 1821
Στις 16 Μαρτίου 1821 στη θέση Μαραθιά του Λεωνιδίου οι Τσάκωνες ορκίστηκαν στο επαναστατικό λάβαρο. Το λάβαρο είναι λευκό, φέρει το ιερό σύνθημα: «Ω φίλ’ Ελευθερία, Ζήτω! και την σκληράν Τουρκίαν είθε να καταβάλωμεν σταυρού τη βοηθεία!» και απεικονίζει ένα σταυρό και μια κουκουβάγια να τρυπά το κεφάλι ενός φιδιού. Οι αγωνιστές χωρίστηκαν σε δύο τμήματα: το ένα κατευθύνθηκε προς τη Μονεμβασιά και το άλλο προς την Τρίπολη. Μετά από σθεναρή πολιορκία οι Τσάκωνες με αρχηγό τον Καπετάν Γεωργάκη κατέλαβαν το κάστρο της Μονεμβασιάς. Κατόπιν, ο ίδιος ήρωας έσπευσε στην Τρίπολη όπου βοήθησε το Μανώλη Δούνια και τους άντρες του να την εκπορθήσουν. Παράλληλα, πολλοί έμποροι από την Τσακωνιά συνεργάστηκαν με Σπετσιώτες και με Υδραίους καραβοκύρηδες και μετέτρεψαν τα πλοία τους σε πολεμικά. Τέλος, πολλοί προεστοί από τον Πραστό υπήρξαν ένθερμα μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
17. ΔΗΜΟΣ ΠΗΝΕΙΟΥ | ΕΛΙΑ
Η Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης και η ελιά της «ελευθερίας»
Μια ελιά αιώνων! Μια ελιά με μεγάλη ιστορία! Κοντά στο χωριό Λυγιά και μέσα σε ένα καταπράσινο λιβάδι βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Ελεούσης. Εκεί βρίσκεται και το 1200 ετών ευλογημένο αιωνόβιο ελαιόδεντρο, αυτό το «ζωντανό ιστορικό μνημείο της φύσης», όπου η εξέλιξη της ανθρωπότητας είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του. Πρόκειται για μία ελιά με πολύπλοκο και ιδιόμορφο κορμό που παράγει ακόμα καρπούς, με το χυμό τους να είναι κόκκινος (για αυτό και οι ντόπιοι τη συγκεκριμένη ποικιλία την λένε ματολιά). Σύμφωνα με τις έρευνες υπολογίζουμε ότι η ελιά θα μπορούσε να έχει φυτευτεί γύρω στα 800 μ. Χ. (Βυζαντινή περίοδος) ή και πολύ παλιότερα, ως εκ τούτου αποτελεί φυσικό και πολιτιστικό μνημείο. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας το μοναστήρι αποτελεί το κέντρο της περιοχής, καθώς έχει μεγάλη περιουσία και σε αυτό καταφεύγουν στις δύσκολες περιόδους. Η συμβολή της Μονής στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 ήταν πολύ σημαντική και τούτο γιατί διαθέτοντας μεγάλη περιουσία προμήθευε συνεχώς τον αγώνα με τρόφιμα. Την περίοδο αυτή όλη η περιοχή ανήκει στον άρχοντα της Γαστούνης Γεώργιο Σισίνη, ο οποίος προμήθευε με τρόφιμα του μοναστηριού τόσο το δικό του στράτευμα, όσο και του Κολοκοτρώνη του οποίου ήταν φίλος. Το 1826, όμως ο Ιμπραήμ έκαψε το μοναστήρι και έθεσε τέρμα στη μεγάλη του άνθηση. Παρά τις πολλές καταστροφές στο πέρασμα των αιώνων, το μοναστήρι πάντα ξανακτιζόταν και παρέμενε ζωντανό.
18. ΔΗΜΟΣ ΠΥΛΟΥ – ΝΕΣΤΟΡΟΣ | ΕΛΙΑ
Η μάχη Κάτω Μηναγίων, 3 Μαρτίου 1825
Ήταν 12 Φεβρουαρίου 1825 (παλιό ημερολόγιο) όταν το πρώτο τμήμα του αιγυπτιακού στρατού υπό τις διαταγές του Ιμπραήμ πασά αποβιβάστηκε στην Μεθώνη (περίπου 5.500 άνδρες). Ο Ιμπραήμ κατάρτισε αμέσως συντονισμένο σχέδιο με στόχο να καταλάβει το Νιόκαστρο και την πολιορκούμενη από τους Έλληνες Κορώνη. Έτσι, οι Τουρκοαιγύπτιοι, αιφνιδιαστικά, μέσα στην νύχτα τις 19ης Φεβρουαρίου/3ης Μαρτίου, προχώρησαν ανατολικά χωρισμένοι σε δύο φάλαγγες με κατεύθυνση προς το φρούριο της Κορώνης. Η πρώτη φάλαγγα βάδισε νότια πέρασε από το Γρίζι και κατευθύνθηκε προς τα Βουνάρια, ενώ η άλλη κινήθηκε βορειότερα, σχεδόν παράλληλα με την πρώτη και με σκοπό να αποκόψει τις ελληνικές προφυλακές που βρίσκονταν νότια των Κάτω Μηναγίων και δυτικά της Μηλίτσας (περίπου 100 στρατιώτες). Έτσι, επιτέθηκαν πριν τα ξημερώματα σε αυτή την προφυλακή που κρατούσε ο στρατηγός Λιάκος Γιατράκος (1795–1875). Οι Έλληνες δεν αιφνιδιάστηκαν και πολέμησαν σθεναρά προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση, προξενώντας στον εχθρό αρκετές απώλειες, παρότι οι δυνάμεις τους ήταν μικρές σε σχέση με την πολυπληθέστερη δύναμη των εχθρών. Ωστόσο, βλέποντας ότι δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν επί πολύ την πίεση του εχθρού, που μάλιστα διέθετε και ιππικό, υποχώρησαν προς τους πρόποδες του όρους Λυκόδημου. Κατά τη μάχη οι Έλληνες είχαν έξι νεκρούς και δύο τραυματίες, ενώ ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο εξάδελφος του Γιατράκου, ο Χιλίαρχος Αθανάσιος Αποσποράκος, ο οποίος, σύμφωνα με τον Γιατράκο, σκότωσε αρκετούς Αιγύπτιους πριν πέσει νεκρός. Ακολούθως, η βόρεια φάλαγγα προέλασε μέσω Μηλίτσας προς νοτιοανατολικά και συνενώθηκε με τη νότια στα Βουνάρια. Ωστόσο, ο Ιμπραήμ δεν είχε ακόμη την πρόθεση να βγει πιο έξω από τη μεσσηνιακή χερσόνησο, οπότε θα υπήρχε ο κίνδυνος να εμπλακεί σε αγώνα με υπέρτερες δυνάμεις. Έτσι, εγκατέλειψε ακόμη και εδάφη που είχε καταλάβει και συγκέντρωσε τις δυνάμεις γύρω από τη Μεθώνη αμυντικά, τάσσοντας μόνο ελαφρές προφυλακές στη Λογγά και στα Βουνάρια. Αυτή η πρώτη πολεμική σύγκρουση, μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, σε αυτή τη κρίσιμη καμπή για την Ελληνική Επανάσταση, έσβησε τον μύθο του Ιμπραήμ ότι οι Έλληνες δεν θα είχαν την δύναμη να αντισταθούν στον οργανωμένο στρατό του, ενώ αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων, σε σχέση με τις υπαρκτές δυνατότητες αντιμετώπισης του νέου εχθρού και τον περιορισμό του στα στενά όρια του αρχικού προγεφυρώματος της Μεθώνης.
19. ΔΗΜΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ | ΦΟΙΝΙΚΑΣ
Ο «γεροπλάτανος» της Άρνας και ο στρατηγός Παναγιώτης Γιατράκος
Ο «γεροπλάτανος» της Άρνας (ύψους 30 μέτρων και περιμέτρου που ξεπερνά τα 12 μέτρα), όπως θα μπορούσαμε να τον αποκαλέσουμε, κοσμεί και αποτελεί την καρδιά της γραφικής Άρνας, κτισμένης σε υψόμετρο 750 μ. στις ανατολικές πλαγιές του Ταϋγέτου. Πρόκειται για χαρακτηρισμό που βασίζεται σε μαρτυρίες που τοποθετούν τις ρίζες του σε βάθος χρόνου, μιλώντας για ηλικία 800 ετών αλλά και 2000. Ένας τόπος με ιστορία όπου γεννήθηκε ο γενναίος ηγέτης στην εθνεγερσία του ’21, κάνοντας λόγο για τον Παναγιώτη Γιατράκο. Ένας ήρωας πραγματικός που πολέμησε με πάθος κατά την διάρκεια της Επανάστασης καθώς και κατά την πρώτη περίοδο του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την άλωσή της. Μετέβη στην Αργολίδα και στην Κορινθία και έδωσε μάχη στην πτώση του φρουρίου. Με τόλμη πολέμησε και στο πλευρό των συναγωνιστών του στο Μεσολόγγι. Η ιστορία του εν λόγω πλατάνου αλλά και η διάδοση αυτής, έχει ταξιδέψει πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Ο πλάτανος της Άρνας έχει συμπεριληφθεί σε δημοσιευμένο κατάλογο πελώριων δένδρων της Ευρώπης, ενώ έχει ανακηρυχτεί και επίσημα διατηρητέο μνημείο της φύσης.
20. ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ | ΔΡΥΣ
Λόγια Ελευθερίας
«… όχι τα κλαδιά να μας κόψης, όχι τα ΔΕΝΤΡΑ…, ημείς
δεν προσκυνούμεν. Τι τα δέντρα μας αν μας τα κόψης και τα
κάψης, την γην δεν θέλει την σηκώσεις και η ίδια η γης
που τα έθρεψε, αυτή η ίδια γη μένει δική μας και τα ματακάνει…»
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης προς Ιμπραήμ Πασά
Και έμεινε η γη και ματάκανε τα δέντρα – στην Αρκαδία, στη Μεσσηνία, στο Μοριά. Και ο εθνικός ποιητής – αγκαλιά κι ένα με αυτά, μέσα στην αιώνια ελληνική φύση – μπορεί και τραγουδάει:
Μες στα χόρτα, στα λουλούδια,
το ποτήρι δε βαστώ.
Φιλελεύθερα τραγούδια
σαν του Πίνδαρου εκφωνώ.
«Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό…» γνωματεύει ο Γιάννης Ρίτσος.
«Με ουρανό της Τριπολιτσάς» καυχιέται ο Δήμος Τρίπολης.
21. ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΦΥΛΙΑΣ | ΣΦΕΝΔΑΜΟΣ
Ο σφένδαμος του Κολοκοτρώνη
Στο ορεινό ιστορικό χωριό Σιδηρόκαστρο του Δήμου Τριφυλίας βρίσκεται ο «Ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη». Στη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης περνώντας από εκεί πολλές φορές είχε ξεκουραστεί με τους δικούς του «Κλέφτες» και είχε ξεδιψάσει στη γειτονική «Πάνου Βρύση» που βρίσκεται εκεί. Με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, 200995/7950/19-12-1979, Φ.Ε.Κ. 121/21-2-1980, τ. Δ΄), έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Στην ενοριακή Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, υπάρχουν το Ιερό Ευαγγέλιο, καθώς και το Άγιο Δισκοπότηρο, που ορκίστηκαν και κοινώνησαν οι αγωνιστές του 1821 της εποχής εκείνης, από τον Παπα-Κασίμη.
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
