“Φίλοι της Βέργας”: Μια 10χρονη Οδύσσεια Διάσωσης Πολιτιστικών Μνημείων

1^ο Μέρος: ΒΑΣΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ ΤΗΣ ΣΕΛΙΤΣΑΣ (ΒΕΡΓΑΣ) ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ

1. Αποσπάσματα, που περιέχουν σχετικές αναφορές στη Σέλιτσα (Βέργα), από το Βιβλίο “Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821”, του προέδρου της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών κ. Σταύρου Καπετανάκη, ιστορικού της Μάνης και συγγραφέα. Επισημαίνονται εδώ οι εξής αναφορές (στις μέρες των επιθέσεων του Ιμπραήμ, 1825 – 1826) :

• (Σελ. 635) : “Στο ριζοβούνι της Σέλιτσας και Β.Δ. από τη θέση Καστράκι, δηλαδή στην ανατολική απόληξη της Βέργας, ήταν τα Σελιτσάνικα Καλύβια, διότι σε εκείνα τα χρόνια δεν είχαν κτισθεί ακόμη σπίτια στην Κάτω Σέλιτσα (Κάτω Βέργα), η οποία κατοικήθηκε στα χρόνια του Όθωνα. Από τα προεπαναστατικά χρόνια υπήρχαν εκεί πυργόσπιτα για να ελέγχουν τη διάβαση”.
• (Σελ. 638) : “Το τείχος ακολουθώντας τον χείμαρρο έφθανε σε ένα ύψωμα, που φέρει το όνομα Καστράκι και βρίσκεται στο ριζοβούνι. Το βουνό είναι απότομο αφήνοντας πριν από το οχύρωμα μια διάβαση προς το χωριό Σέλιτσα (τώρα ονομάζεται Άνω Βέργα) η οποία προστατευόταν από πυργόσπιτα εκεί που τώρα είναι η Κάτω Βέργα”.
• (Σελ 652) 1825: “Οι Αιγύπτιοι περιορίστηκαν να κάψουν τα Σελιτσάνικα Καλύβια, που βρίσκονταν στο ριζοβούνι βόρεια από το Καστράκι της Βέργας και να επιστρέψουν στη βάση τους. Ο Θ. Κολοκοτρώνης έγραψε για την κίνηση αυτή του Αιγυπτιακού στρατού: «…ξεκίνησε μία φορά και επήγε και τον αντέκρουσαν οι Μανιάτες, και εσκότωσαν αρκετούς και οπισθοδρόμησεν…». Ο Μιχαήλ Οικονόμου, γραμματικός του Θ. Κολοκοτρώνη, στα απομνημονεύματά του έγραψε για τον Ιμπραήμ: «…διευθύνθη εις Καλαμάταν και καύσας τα Σελιτζάνικα, προέβη και εις Αλμυρόν και τότε μεν μικρόν προσέβαλε τους εις Βέργαν, αλλά δεν επέμεινεν…»”
• (Σελ. 662) 1826: “Φαίνεται ότι στο ανώτερο μέρος (σ.σ. της ξερολιθιάς) της Βέργας (το ανατολικό) ήταν οι Μαυρομιχαλαίοι και ο νεαρός Αντώνιος Καπετανάκης, ο οποίος είχε πύργο στην άνοδο προς τη Σέλιτσα κ.ά.”
• (Σελ 666) 1826: “Ενώ συνεχιζόταν η τελευταία επίθεση των Αραπάδων, οι Σκυφιάνοι που ήσαν στο δεξιό της Βέργας, στο Καστράκι, όπως είπαμε, ασφαλώς μαζί με τους Σελιτσάνους, όρμησαν σ’ αντεπίθεση κατά του αριστερού του εχθρού.”.
• (Σελ. 674) 1826: “…Ενταύθα παρά το Αρμυρόν υπήρχε τείχος εξ αργών λίθων ωκοδομημένον· το τείχος τούτο από της θαλάσσης αρχόμενον κατατείνει παρακολουθούν την δεξιάν όχθην μικρού χειμάρρου μέχρι της κορυφής πετρώδους τινός υψώματος, όπερ καλείται Καστράκη, και το οποίον υπέρκειται της προς το χωρίον Σελίτζης αγούσης οδού. Εις το τείχος τούτο, όπερ νυν είναι γνωστόν υπό το όνομα Βέργα του Αλμυρού,οχυρωθέντες οι Μανιάται ανέμενον θαρραλαίοι τον εχθρόν…”.
  (σ.σ. : η “προς το χωρίον Σελίτσης άγουσα οδός” είναι η παλαιά ημιονική οδός μέσω“Ροβόλας”, άλλως το ήδη χαρακτηρισθέν από το ΥΠΠΟ ως μνημείο “Καλντερίμι 3” (ΦΕΚ 185/ΑΑΠ/2015). Σε αυτό “υπέρκειται το πετρώδες ύψωμα Καστράκι”. Το δυτικό άκρο του καλντεριμιού αντιστοιχεί στη “διάβαση προς το χωριό Σέλιτσα” που – κατά τον κ. Σταύρο Καπετανάκη – “προστατευόταν (τότε: 1826) από πυργόσπιτα εκεί πού τώρα είναι η Κάτω Βέργα” – πυργόσπιτα που αναφέρονται στα κείμενα και εμφαίνονται στο γνωστό σκίτσο του W. Gell).

2. Τα αντίστοιχα πρωτότυπα αποσπάσματα από το αναφερόμενο Βιβλίο του άγγλου περιηγητή Sir William Gell: “Narrative of a journey in the Morea” :

• (Σελ. 256) : “… A sketch is annexed, as it not only gives an idea of the situation of the pass of Almyro, or the salt source, but of the situation of the village of Sellytza,…”.
• (Σελ. 256 – 257) : “… The only path by which the village of Sellytza is accessible on this side, lies under those towers whitch are seen among the vineyards below the great precipice”
• (Σελ. 254) : “…. On the side of the hill on the left, a village called Kallithea was seen.”
  (σ.σ. ακολουθεί Μετάφραση)
• (Σελ. 256) : “… Επισυνάπτεται ένα σκίτσο, καθώς όχι μόνον δίνει μιά ιδέα της θέσης του περάσματος του Αλμυρού, ή της αλμυρής πηγής, αλλά (και) της θέσης του χωριού Σέλιτσα…”.
• (Σελ. 256 – 257) : “… Το μόνο μονοπάτι από το οποίο είναι προσβάσιμο το χωριό Σέλιτσα σ’ αυτή την πλαγιά, βρίσκεται κάτω από αυτούς τους πύργους οι οποίοι διακρίνονται μεταξύ των αμπελώνων κάτω από το μεγάλο γκρεμό.”
• (Σελ. 254) : “… Στην πλαγιά του λόφου στα αριστερά, διακρινόταν ένα χωριό επονομαζόμενο Καλλιθέα…”

3. Από άρθρο της κας Σοφίας Καπετανάκη: (Λακωνικές Σπουδές 1990) “Περιγραφή της Διαδρομής Καλαμάτας – Κιτριών από τον W. Gell”, όπου περιλαμβάνονται μεταφρασμένα τα ως άνω αποσπάσματα από το αναφερθέν βιβλίο του W. Gell, καθώς και από το βιβλίο του ιδίου “Itinerary of the Morea”

• (για την Σελ. 256 W.G.) : “… Ένα σχέδιο περιλαμβάνεται, καθώς δίνει μια ιδέα όχι μόνο για τη θέση του περάσματος του Αλμυρού, ή της αλμυρής πηγής, αλλά και για τη θέση του χωριού Σέλιτσα, που δεν είναι το πιο ορεινό της περιοχής ” .
• (για τις Σελ. 256-257 W.G.) : “… Το μοναδικό μονοπάτι από το οποίο μπορεί κανείς να φθάσει στο χωριό Σέλιτσα απ’ αυτή τη μεριά, βρίσκεται κάτω από αυτούς τους πύργους που φαίνονται ανάμεσα στους αμπελώνες κάτω από το μεγάλο γκρεμό…” .
• (για την Σελ. 254 W.G.) : “… Στην αριστερή πλευρά του λόφου φαινόταν ένα χωριό που το έλεγαν Καλλιθέα (Σελιτσάνικα Καλύβια) …” και “5΄: ένα μίλι μακρυά, προς τα αριστερά, το χωριό Καλλιθέα…” και παρατήρηση: “3. Το χωριό που αναφέρεται σαν Καλλιθέα ήταν τα Σελιτσάνικα Καλύβια, που εκτεινόταν στο ριζοβούνι βόρεια από τη θέση Καστράκι. Σημείο “10 : Καλύβια”, ανάμεσα στο “9 : Αγριλιά” και στο “11 : (τείχος) Βέργα”.

4. Κείμενο του Προέδρου της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών κ. Σταύρου Καπετανάκη από Αυγ. 2014 “Η Σέλιτσα και τα Αλώνια της”, όπου μεταξύ άλλων τονίζεται ότι :

• Η Σέλιτσα (Άνω Βέργα) αναφέρεται σε ιστορικές πηγές ήδη από το 1618 ως μεγάλο χωριό
• Η Κάτω Σέλιτσα (Κάτω Βέργα) οικίστηκε στα χρόνια του Όθωνα. Στην περιοχή εκείνη ήταν κτήματα των κατοίκων της Άνω Σέλιτσας και τα αλώνια τους. (σ.σ. προ Όθωνος).

5. Δημοσίευση του γηραιού αυτόχθονος (Σελιτσάνου) και τοπικού ιστορικού – συγγραφέα κ. Γεωργίου Σ. Πλαγιανού από Οκτ. 1997 (Παμμεσηνιακή 1997) – “Παληοχωριό – Σέλιτσα – Βέργα”, όπου μεταξύ άλλων αναφέρει πως: το 1825 στη θέση της Κάτω Βέργας ήταν τα (Σελιτσάνικα) Καλύβια, ως μικρός οικισμός εποχιακής χρήσεως, τα οποία πυρπόλησε τότε ο Ιμπραήμ.

6. Αποσπάσματα του Χάρτη της Γαλλικής Αποστολής του Μοριά / του Άτλαντα του Bory de Saint Vincent (πηγή ο ιστορικός ερευνητής – συγγραφέας κ. Γιάννης Σαΐτας) :

• Στο απόσπασμα χάρτη που ενσωματώθηκε στον Άτλαντα του 1835 (Bory de Saint Vincent) επισημαίνονται βορειοανατολικά του Port Armyros: Selitzanika, Selitsa
• Βάσει του υπομνήματος του Χάρτη στον Άτλαντα του 1835 (Bory) ταξινομούνται η (Άνω) Σέλιτσα και η Κάτω Σέλιτσα (Σελιτσάνικα) πλέον ως Village (Χωριό)
• Στο προπαρασκευαστικό Φύλλο Sv Μάϊος 1832 (Servier) επισημαίνονται βορειοανατολικά του Armyros: (Apano) Α Selitza, (Cato) C Selitza
• Στο προπαρασκευαστικό Φύλλο L2 Sud Μαρτ. Απρ. 1830 (Escanye et Detroyat) σημειώνεται βορειοανατολικά του Armyros: Apano Selitza, Selitzanika, πρόσφατα κατεστραμένος Πύργος (Tour recente detruite) και το τείχος της “βέργας” .

7. Απόσπασμα από το έργο “Travels in The Morea – Vol. I” του William Martin Leake (σελ. 325 – 326), όπου γίνεται αναφορά στη Selitza, αλλά και στις συχνές κατολισθήσεις (που έως σήμερα συμβαίνουν στη “Ροβόλα”) :

• “At 10.15΄ enter olive plantations. The Village of Selitza, in the Maniate district of Zarnata, is situated to the right, near the cliffs of the mountain, but is not in sight. These cliffs sometimes break off in large masses, an occurrence which, among the Zarnatiotes, is considered prophetic of the fall of some great Maniate captain.”
  (σ.σ. ακολουθεί μετάφραση)
• “Στις 10.15΄ μπαίνουμε σε ελαιώνες. Το χωριό Σέλιτζα της Μανιάτικης επαρχίας Ζαρνάτα είναι στα δεξιά, κοντά στους γκρεμούς του βουνού, αλλά δεν φαίνεται. Από αυτούς τους γκρεμούς μερικές φορές κόβονται μεγάλοι όγκοι, γεγονός που, ανάμεσα στους Ζαρνατιώτες, θεωρείται προοίμιο της πτώσης κάποιου μεγάλου Μανιάτη Καπετάνιου”

8. Malcolm Wagstaff / Stella Chrysochoou – Stavridou : Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου 1995:

• Ενετικός Χάρτης 1707 μ.Χ. (πηγή Γ. Σαΐτας) : Σημειώνονται μεταξύ άλλων : Gianiza, Selizza.

9. Olga Katsiardi – Hering: Cadastral Maps 17^th – 18^th Century

• Ενετικός Χάρτης 1707 μ.Χ. Regno di Morea: Αναφέρονται μεταξύ άλλων: Gianiza, Selizza

10. Βασίλης Παναγιωτόπουλος – “Πληθυσμός και Οικισμοί της Πελοποννήσου”: Ενετικές Απογραφές Grimani 1700 μ.Χ.

• (σελ. 288) : βλ. “Alta Maina # 41. Selizza” –  Σύνολο 325 Κάτοικοι.
• (σελ. 310) : βλ. “Territorio d’ Alta Maina # 41. Selizza – Σέλιτσα (Άνω Βέργα)”

11. Φρ. Πουκεβίλ : “Ταξίδι στο Μοριά” ~ 1805 μ.Χ.

• (σελ. 195) : “…αλλά η σημαντική τοποθεσία, που ο Αρμυρός αποτελεί τη Σκάλα της, είναι μια πολίχνη, η Σέλιτσα [ελληνικά στο κείμενο : Σελίτζα], …, Χτισμένη στην πλαγιά ενός καταπράσινου βουνού, είναι προσανατολισμένη βορειοδυτικά και έχει περισσότερα από τριακόσια σπίτια…”

12. Αθ. Καραθανάσης – “Πελοποννησιακά 1971” – “Επαναστατικές Κινήσεις στην Πελοπόννησο στα 1659” μ.Χ.

• (σελ. 249) : “10… Τα χωριά … Μαντίνεια, Σέλιτσα, Γιάννιτσα,… ζητούν από τον Μοροζίνη να στείλει βενετικά πλοία στην περιοχή τους…” .
• (σελ. 250): “ Le Ville di … Mandignia, Seglizza, Giagnizza,…”.

13. Στ. Καπετανάκης – “ΙΘΩΜΗ 17”. Μεταξύ άλλων αναφέρονται τα εξής :

• Στα χρόνια της επανάστασης του 1821 οι Σελιτσάνοι είχαν τα καλύβια τους σκορπισμένα στο ριζοβούνι προς τη θάλασσα, δηλαδή βόρεια από τη θέση Καστράκι που αντιστοιχεί στο κάτω μέρος της Κάτω Σέλιτσας (Κάτω Χωριού ή Κάτω Βέργας).
• Μετά την απελευθέρωση, στα χρόνια του Όθωνα, χτίστηκαν σπίτια στον κατηφορικό δρόμο που οδηγούσε από το χωριό (σ.σ. Άνω Σέλιτσα) στην παραλία. Ο οικισμός αυτός ονομάστηκε Κάτω Σέλιτσα ….
• Για πρώτη φορά αναφέρεται το χωριό Σέλιτσα το 1618 (J. Buchon 1854, Κ. Κόμης 1996) και τότε είχε 80 σπίτια.
• Η Σέλιτσα στην πρώτη τουρκοκρατία (μέχρι το 1685) αναφέρεται ότι πλήρωνε φόρο κατ’ αποκοπή (di mactu) 146 ρεάλια… (σ.σ. ακολουθούν πολλές άλλες αναφορές)

14. Ηλίας Μουνδρέας: “Εθνολογική Συγκρότηση της Αγροτιάς στην περιοχή της Φράγκικης Καλαμάτας”, βάσει βιβλίου των Jean Lognon – Peter Topping με ντοκουμέντα από 1336 – 1379 μ.Χ.

• (σελ. 142) : “…Στον Ταΰγετο είναι γνωστό ότι εγκαταστάθηκαν, ίσως στον Η’ αιώνα, οι σλαβικές φυλές των Μελλιγών στα δυτικά και των Εζεριτών στα ανατολικά. Ο Δήμος Λεύκτρου ειδικά λεγόταν Ζυγός των Μελιγγών. Ο Νικήτας Νηφάκης, … γύρω στα 1800, από τα 12 χωριά που αναφέρει, τα Ζυγοχώρια …, τα μισά έχουν σλάβικα ονόματα”
• (σελ. 143) : “Το πρώτο έγγραφο που δημοσιεύουν οι J. Lognon και P. Topping περιλαμβάνει φέουδα (χωριά) που βρίσκονται στην άμεση περιοχή της Καλαμάτας …(π.χ.) Καλύβια (Calidia) Όλ’ αυτά τα φέουδα ανήκαν στην Catherine de Valois (1307 – 1346) … (που) ήταν και κυρά του Μοριά.
• (σελ. 143) : “… Casale Armiro (Χωριό Αρμυρό)… αφού αναφέρεται μαζί με Calidia (Καλύβια) (gabelle dictorum casalium Armiro et Calidia = αυθεντικά δικαιώματα των ειρημένων χωρίων Αρμυρού και Καλυβίων)… και τα Καλύβια αυτά δεν μπορεί να είναι άλλα από τα Καλύβια της Σέλιτσας η έκτασή τους προς Ν θα ήταν ως την Κάτω Σέλιτσα. Προς Β θα ξεπερνούσε την σημερινή Αγιασώ και θα έφθανε πέρα από το ξεροπόταμο της Γιάννιτσας”

Από έρευνα της Α.Μ.Κ.Ε. «ΦΙΛΟΙ της ΒΕΡΓΑΣ» – Πρωτοβουλία Κατοίκων Βέργας – Καλαμάτας για την Οικολογία – το Περιβάλλον & τον Πολιτισμό

Κωνσταντίνος Α. Μαρκάκης,
Εκπρόσωπος – Διαχειριστής
Ηλεκ/γος – Μηχ/γος Μηχανικός, ΕΜΠ – Αθήνα, TU – Hannover