Του Δρ. Παναγιώτη Ε. Τζαβάρα*
Τα Social Media, με τα πολλά τους οφέλη στην επικοινωνία, την αμεσότητα και την ενημέρωση, καλλιεργούν ταυτόχρονα το πιο εύφορο έδαφος για τη διασπορά ψεμάτων, μίσους και πολιτικής χειραγώγησης. Μπορούν οι χρήστες να υπονομεύσουν τη Δημοκρατία; Είναι τα Social Media πλούτος έκφρασης ή βήμα μιας διαδικτυακής οχλοκρατίας; Τελικά, πόση Δημοκρατία χωράει στα Social Media;
Πριν γίνει οποιαδήποτε ανάλυση στα δύσκολα ζητήματα ελευθερίας έκφρασης, η κοινωνική επιστήμη καταδεικνύει δύο χρήσιμα συμπεράσματα. Πρώτον, δεν υπάρχει ελεύθερος ανταγωνισμός στα Social Media. Είναι προφανές ότι οι δυνάμεις της αγοράς δεν θα φροντίσουν αυτόματα για την πολυφωνία, τη διαφάνεια και τελικά για την προστασία της Δημοκρατίας. Δεύτερον, σε τέτοια μη πολυφωνικά και εν δυνάμει χειραγωγούμενα μέσα, λίγοι είναι ικανοί να διακρίνουν το αληθές από το ψευδές.
Η άνοδος του λαϊκισμού την τελευταία δεκαετία στη Δύση (βλέπε Trump στις ΗΠΑ, κύμα ακροδεξιάς στην Ευρώπη και Brexit), συνδέεται κατά κύριο λόγο με την διάδοση των Social Media που γίνεται σχεδόν ταυτόχρονα. Τα Social Media κατά τη δεκαετία των 10’s, δημιούργησαν έναν πλούτο έκφρασης, αλλά παράλληλα δόθηκε βήμα σε μια διαδικτυακή οχλοκρατία και σε κάθε τυχοδιώκτη ιδεολόγο. Αμφιλεγόμενα κείμενα και βαρύγδουπα ψεύδη, κατέκλυσαν τις οθόνες μας -με αποκορύφωμα τα fake news- σμιλεύοντας έτσι έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο εικονικότητας.
Επιπρόσθετα, είναι οι ιδιωτικές εταιρείες που διαχειρίζονται τα Social Media, με στόχο όχι βεβαίως την πολυφωνία, αλλά ούτε και την προπαγάνδα. Βασική επιδίωξη τους είναι απλούστατα ο εθισμός, η έξη.
Ένα άλλο εξίσου σοβαρό θέμα είναι οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούν τα Social Media. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence) και τα Μεγάλα Δεδομένα (Big Data), μπορούν να εκτιμήσουν την προσωπικότητα των χρηστών τους καλύτερα απ’ ό,τι οι φίλοι, οι γονείς και οι σύντροφοί τους, όπως αποκάλυψε έρευνα του καθηγητή Kosinski στο Stanford University.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα, που ενισχύει την μεγάλη επιρροή των Social Media και τις αρρυθμίες που μπορούν να προκαλέσουν, είναι η επίθεση της 6ης Ιανουαρίου στο Καπιτώλιο. Η εισβολή στο λίκνο της Δημοκρατίας, ήταν ένα πολιτειακό τραύμα που ίσως αφήσει ολέθριες συνέπειες τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο και αφορά κυρίως την αστική φιλελεύθερη Δημοκρατία. Στον αντίποδα, το μπλοκάρισμα των λογαριασμών του Trump στα Social Media, ακροβατεί μεταξύ των δυσδιάκριτων ορίων της προστασίας της Δημοκρατίας και της λογοκρισίας.
Προφανώς, τα Social Media δεν επηρεάζουν τους χρήστες με τον ίδιο τρόπο. Οι επιπτώσεις τους εξαρτώνται τόσο από τον τρόπο χρήσης, όσο και από τα ατομικά χαρακτηριστικά τους. Είναι μια τεχνολογία που εξαρτάται –και διαμορφώνεται τεχνολογικά– από τα μοτίβα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Βέβαια, διαφορετικές πλατφόρμες ασκούν διαφορετικά είδη επιρροής.
Επομένως το δίλημμα του χαρακτηρισμού των Social Media ως δημοκρατικών ή αντιδημοκρατικών εργαλείων είναι ψευδοδίλλημα. Δεν είναι ούτε εκ φύσεως ευνοϊκά, αλλά ούτε απειλή για τη Δημοκρατία. Ωστόσο, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι λύσεις στα προβλήματα της εποχής μας δεν βρίσκονται στον «ακτιβισμό του πληκτρολογίου». Οφείλουμε να καλλιεργήσουμε μια νέα γενιά που θα ξεκινήσει να αναγνωρίζει, να συζητάει και να χειρίζεται πιο συνειδητά την υψηλή διακύβευση των ημερών της, δηλαδή την τεχνολογία. Τα Social Media πρέπει να ακολουθούν την φύση μας και όχι να την πλάθουν.
* O Δρ. Παναγιώτης Ε. Τζαβάρας είναι Adjunct Professor του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, επιστημονικός συνεργάτης της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Διευθυντής του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚεΔιΒιΜ) Περιφέρειας Πελοποννήσου. Επίσης, είναι Γενικός Συντονιστής της ΝΔ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.
