[Ημερολόγιο του ’21]
Του Παναγιώτη Αντωνόπουλου
Στα νησιά το πνεύμα ήταν το ίδιο με της Φιλικής Εταιρείας, δημοκρατικό και επαναστατικό. Στη Σάμο ο λαός είχε πάρει την εξουσία και είχε επαναστατήσει με το Λογοθέτη Λυκούργο. Παρά τη λυσσώδη αντίδραση των κοτζαμπάσηδων οι καρμανιόλοι Σαμιώτες αποφάσισαν να φέρουν την επανάσταση και στη Χίο. Στις 10 Μαρτίου 1822 οι κάτοικοι κλείνουν τους Τούρκους στα κάστρα και στην ύπαιθρο οι ένοπλοι δεν αφήνουν Τούρκο για Τούρκο ήσυχο. Οι Χιώτες ζητούν ενίσχυση από το εκτελεστικό να συνεχίσουν τον αγώνα αλλά αυτό δεν στέλνει κανένα πλοίο με εφόδια και μάχιμους. Κι ενώ όλα πάνε καλά έστω και με τις δυνάμεις της Χίου, φτάνει στο νησί αιφνιδιαστικά και ο στόλος του Τούρκου ναύαρχου Καρά Αλή με 45 πλοία και 7.οοο άνδρες. Αφού αποβιβάστηκαν στο νησί οι εμπειροπόλεμες δυνάμεις έκαμψαν γρήγορα την αντίσταση των επαναστατών και άρχισαν άγρια σαγή στο νησί. Η καταστροφή μεγάλη, 25.000 Χιώτες σφάχτηκαν, 47.000 αιχμάλωτοι στάλθηκαν για πούλημα και οι απομείναντες σκόρπισαν στα βουνά για να γλιτώσουν.
Η Ευρώπη αντέδρασε στις άγριες σφαγές των αμάχων, ένα μεγάλο κύμα συμπαραστάθηκε στους Έλληνες και γενικώς οι θηριωδίες των Τούρκων άφησαν κακές εντυπώσεις στους ευρωπαϊκούς λαούς για την τακτική που ακολουθούσε η Τουρκία στους άμαχους.
Ο ελληνικός στόλος κινήθηκε κατόπιν εορτής. Όταν η καταστροφή είχε συντελεστεί. Εξήντα καράβια βγήκαν στις ακτές του νησιού και περισυνέλλεξαν όποιους γλίτωσαν από τη σφαγή. Μετά αποφάσισαν οι ναύαρχοι να χτυπήσουν τον τουρκικό στόλο με πυρπολικά. Ο Κων. Κανάρης και ο Πιπίνος πρότειναν να κάψουν την τουρκική ναυαρχίδα του Καρά Αλή που βρισκόταν στο λιμάνι της Χίου με περίπου 2.000 ναύτες και αξιωματικούς. Έτσι στις 8 Ιουνίου 1822 μέσα στο σκοτάδι αθέατοι, πλησιάζουν και κολλάνε τα πυρπολικά τους στη ναυαρχίδα. Η ναυαρχίδα ανατινάχτηκε και οι 2.000 Τούρκοι παρασύρθηκαν στον υγρό τάφο. Η θαρραλέα αυτή επιχείρηση ήταν θα λέγαμε η απάντηση στις σφαγές της Χίου και είχε πανελλήνια και παγκόσμια απήχηση. Ακόμη ενίσχυσε και το φρόνημα των Ελλήνων που είδαν να μετράνε κι άλλη μια καταστροφή στον εχθρό στις τόσες άλλες εναντίον του.
Ο Χουρσίτ στο σχέδιό του να καταστείλει την επανάσταση έβαλε σαν προτεραιότητα την εκμηδένιση του θύλακα του Σουλίου. Επιλέγεται από την κυβέρνηση ο Μαυροκορδάτος να πάει και να τον αντιμετωπίσει. Αυτός πήγε και στην ουσία διέλυσε το στρατό αφού τον σκόρπισε σε ομάδες γύρω από το Σούλι. Τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη τον έστειλε στα Φανάρι κοντά στην Κιάφα. Στις 10 Ιουνίου ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος φτάνει στο Κομπότι της Άρτας για να σταματήσει εκεί τους Τούρκους. Στους Σουλιώτες έστειλε μικρή ενίσχυση υπό τον Μπότσαρη. Στο Πέτα και στα γύρω υψώματα σκόρπισε άντρες. Εκεί χτύπησε ο ίδιος ο Ρασίντ Μεχμέτ. Η επίθεση ήταν σκληρή. Ο Μαυροκορδάτος απών έλειπε στη Λαγκάδα πηγαίνοντας για τροφές και ανεφοδιασμό ως είχε διαδώσει. Έτσι χωρίς κεφαλή ο στρατός του Γώγου Μπακόλα διαλύθηκε και όλοι οι άντρες σχεδόν έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Στη μάχη του Πέτα ήταν και πολλοί φιλέλληνες. Ένας ήταν και ο Νόρμαν που τραυματισμένος γλίτωσε με μια ομάδα μαχητών καταφεύγοντας στη Λαγκάδα.
Η ήττα αυτή ήταν έργο του άπειρου περί τα πολεμικά και υπερφίαλου, Μαυροκορδάτου. Ευθύνονται ακόμη και οι φίλοι του κοτζαμπάσηδες της κυβέρνησης που τον διόρισαν αρχηγό μιας κρίσιμης επιχείρησης έναν τέτοιο «μαχητή». Η καταστροφή του Πέτα έφερε οριστικά το χάσιμο του Σουλίου. Οι μαχητές του στις 28 Ιουνίου 1822 συνθηκολόγησαν μες τους Τούρκους και πήραν το δρόμο πάλι για τα Εφτάνησα να ζήσουν εκεί ξεριζωμένοι μακριά από τις εστίες τους. Αλλά κι από κει δεν έμειναν ήσυχοι και όταν χρειαζόταν να έρθουν στο Μοριά να πολεμήσουν τον κατακτητή το έκαναν αγογγύστως. Η επαναστατημένη Ελλάδα χρωστούσε πολλά σ’ ατούς τους ηρωικούς Σουλιώτες.
