500 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της εξερεύνησης και του εποικισμού ηπείρων του πλανήτη Γη, ήρθε η ώρα – τον 21ο αιώνα μ.Χ. – για την εξερεύνηση και τον εποικισμό και άλλων ουράνιων σωμάτων, πλανητών και δορυφόρων τους. Ένα εγωιστικό, ανυπόμονο και αρπακτικό είδος ευφυών ζώων του πλανήτη μας, ο Άνθρωπος, ξεκίνησε ορμητικά αυτή τη νέα εποχή εξερευνήσεων – εποικισμών και μεταναστεύσεων. Σελήνη, Άρης και ο δορυφόρος του Κρόνου Τιτάνας είναι οι πρώτοι στόχοι, μέσα στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Ήδη όμως προετοιμάζεται και η δεύτερη φάση ανθρώπινης επέκτασης στο διάστημα, σε κατοικήσιμους εξωπλανήτες γειτονικών ηλιακών συστημάτων.
Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό, αλλά δεν πρόκειται για σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Οι τεχνολογικές δυνατότητες, οι επιστημονικές γνώσεις, η παραγωγική δυναμικότητα, η οργανωτική ικανότητα και εμπειρία, τα κεφάλαια χρηματοδότησης του εγχειρήματος, είναι πλέον διαθέσιμα σε αρκετές μεγάλες χώρες, όχι μόνο ως εθνικές οικονομίες αλλά και σε μεμονωμένους επιχειρηματίες και βιομηχανικά συγκροτήματα. ΗΠΑ, ΚΙΝΑ, ΙΝΔΙΑ είναι πλέον οι νέοι επικεφαλής της κούρσας εξερεύνησης και κατακτήσεων, ακολουθούμενοι από Ε.Ε., Ιαπωνία, Ρωσία (?), Αραβικά Εμιράτα.
Σε επιμέρους τομείς συμπορεύονται ή/και προηγούνται δισεκατομμυριούχοι επιχειρηματίες όπως: Έλον Μάσκ (SpaceX, Starlink, Tesla…), Τζέφ Μπέζος (Blue Origin, Amazon, Washington Post), Ρίτσαρντ Μπράνσον (Virgin Group: -Galactic, -Atlantic, -Cargo, -Records…) κ.α.
Όμως, εκτός από τον επεκτατισμό των κρατών για νέα εδάφη και φυσικούς πόρους, από την επιδίωξη οικονομικής μεγέθυνσης και κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων, από την αγωνία των στρατιωτικών και των κυβερνήσεων για “γεωπολιτικά” και στρατηγικά πλεονεκτήματα έναντι αντιπάλων και ανταγωνιστών, υπάρχουν πλέον και αντικειμενικές αναγκαιότητες, που έχουν καταστεί εμφανείς και πιεστικές, όπως:
- ο παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός προβλέπεται να φθάσει τα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, τα 2/3 της αύξησης στην Αφρική. Ένας παρόμοιος πληθυσμός μπορεί να συντηρηθεί μόνον ερημώνοντας τη Γη. Τα μεταναστευτικά κύματα προς Ευρώπη και Ασία αναπότρεπτα θα είναι ασυγκράτητα. Όπως όμως έχει υποστηρίξει ο James Lovelock (Gaia Hypothesis), “η κλιματική αλλαγή ενδέχεται να είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου ο πλανήτης ξαλαφρώνει από το ανθρώπινο φορτίο του”
- η κλιματική αλλαγή έχει πλέον καταστεί κλιματική κρίση, που σύντομα θα είναι μη αναστρέψιμη. Οι συνέπειές της στη φύση, στην οικονομία, στην καθημερινότητα της ζωής μας είναι αδιάψευστη και οδυνηρή. Καταρρακτώδεις βροχές, πλημμύρες, κατολισθήσεις, τυφώνες, χιονοθύελλες εναλλάσσονται με περιόδους καύσωνα, ξηρασίας και εκτεταμένες πυρκαγιές. Είδη απειλούνται με εξαφάνιση, ιώσεις επιδημίες και πανδημίες εκτιμάται ότι έχουν την αιτία τους στην κλιματική κρίση
- ο υπερπληθυσμός της γης, σε συνδυασμό με την απροθυμία αλλαγής του τρόπου ζωής – διατροφής και κατανάλωσης, με την επιχειρηματική απληστία των παραγωγών κρέατος (ιδιαίτερα βοδινού) και γαλακτοκομικών προϊόντων και με την ψηφοθηρία πολιτικών και κυβερνήσεων, έχουν οδηγήσει στην αποψίλωση τεράστιων δασικών εκτάσεων (Αμαζόνιος, Βραζιλία κ.α.) για την παραγωγή ζωοτροφών, στη γενοκτονία αυτόχθονων πληθυσμών, στην επιδείνωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου – κλίματος
- η στάση κρατών, κυβερνήσεων και τεχνοκρατών, που – χωρίς μακροπρόθεσμη προοπτική βελτίωσης – αντικαθιστούν τα ορυκτά καύσιμα με δήθεν “πράσινες τεχνολογίες παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας” (ανεμογεννήτριες, ηλεκτρικά αυτοκίνητα κ.α.), είναι τελικά υποκριτική και αδιέξοδη. Διότι η εξόρυξη και η επεξεργασία των απαιτούμενων πρώτων υλών (σίδηρος, αλουμίνιο, χαλκός, νικέλιο, πυρίτιο, γραφίτης), των σπάνιων γαιών (λίθιο, κοβάλτιο, νεοδύμιο ή και ευρώπιο, σαμάριο, γαδολίνιο, ίνδιο, βολφράμιο, γερμάνιο, αντιμόνιο, γάλλιο), καθώς και οι θαλάσσιες μεταφορές και τα αεροσκάφη, συνεχίζουν να βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα και θερμικές μηχανές, ενώ ερημώνονται ολόκληρες περιοχές για απέραντα νέα ορυχεία, οι τοπικοί πληθυσμοί στερούνται πόσιμου νερού λόγω προτεραιότητας της εξορυκτικής και μεταποιητικής βιομηχανίας και οι κάτοικοι αντιμετωπίζονται βίαια από αυταρχικά καθεστώτα. Άλλωστε και η απαιτούμενη ενέργεια για την παραγωγή Η.Ε. που θα τροφοδοτεί τα αχανή νέα δίκτυα διανομής για ηλεκτρικά οχήματα, ενεργοβόρα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα 5G κλπ, αναγκαστικά θα βασιστεί σε θερμικά εργοστάσια ορυκτών ή πυρηνικών καυσίμων.
Πρόκειται για ένα αδιέξοδο πρότυπο ανάπτυξης και τρόπου ζωής στη Γη, με ημερομηνία λήξης. Επομένως, η αναζήτηση φυσικών πόρων, χώρων εγκατάστασης πληθυσμών και καλλιεργήσιμων εδαφών έξω από τον πλανήτη μας, είναι επιβεβλημένη και αναπόφευκτη. Γνωρίζουμε ήδη ότι χρήσιμα ορυκτά, μέταλλα και σπάνιες γαίες, ακόμη και πολύτιμα στοιχεία όπως χρυσός, ασήμι, λευκόχρυσος, διαμάντια κλπ αφθονούν σε αρκετούς μετεωρίτες, πλανήτες και δορυφόρους πλανητών, ακόμη και σε “σβησμένα” άστρα.
Γνωρίζουμε επίσης ότι αρκετοί δορυφόροι μεγάλων αέριων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος, όπως ο Τιτάνας και ο Εγκέλαδος του Κρόνου, η Ευρώπη του Δία, ή και μερικοί βραχώδεις πλανήτες όπως ο Άρης και η Αφροδίτη, είχαν στο παρελθόν ή έχουν σήμερα και δυνητικά στο μέλλον (μετά από παρεμβάσεις) συνθήκες κατάλληλες για τη ζωή. Ανάλογα ισχύουν – όσον αφορά στη 2η φάση αστρικού αποικισμού – και για χιλιάδες “εξωπλανήτες” άλλων ηλιακών συστημάτων, πού έχουν ήδη εντοπιστεί (για το απώτερο μέλλον). Ας δούμε όμως σύντομα κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα της 1ης φάσης πλανητικού αποικισμού ξεκινώντας από τις “αρχικές συνθήκες” στο ηλιακό μας σύστημα.
Η Γένεση: ΠΡΙΝ ~ 4,5 ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
Μέσα σε ένα τεράστιο νέφος αερίων και σκόνης, που περιείχε κυρίως υδρογόνο και ήλιο προερχόμενα από την ανάδυση (Big Bang) του Σύμπαντος ~ 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα σύμφωνα με το “Καθιερωμένο Πρότυπο” της σύγχρονης φυσικής, το οποίο ήταν εμπλουτισμένο με όλα τα βαρύτερα στοιχεία που προέρχονταν από διαδοχικές εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων (Supernova) οι οποίοι προηγήθηκαν, δημιουργήθηκε το δικό μας άστρο, ο Ήλιος. Η δύναμη της βαρύτητας συγκέντρωσε επαρκή μάζα για το ξεκίνημα της πυρηνικής σύντηξης που γέννησε το νέο άστρο. Από τα πλεονάσματα αερίων και σκόνης, αλλά και από τα μικρότερα ουράνια σώματα που είχαν αρχίσει να συγκροτούνται (μετεωρίτες, βράχοι, κομμάτια πάγου, κομήτες) δημιουργήθηκε αρχικά ο πρώτος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος ο Δίας.
Ο τεράστιος νέος πλανήτης, υπό την επίδραση της βαρυτικής έλξης του Ήλιου άρχισε να συγκλίνει περιστρεφόμενος προς τον Ήλιο. Σε αυτή την ελικοειδή πορεία του απορροφούσε όλο και περισσότερα μέρη του νέφους αερίων και σκόνης, καθώς και μερικούς από τους πρωτοπλανήτες που είχαν ήδη δημιουργηθεί, δηλαδή αυτούς που υπάρχουν σήμερα και τότε είχαν ακόμη μικρότερες μάζες, καθώς και κάποιους που τους ενσωμάτωσε. Όσο ο Δίας πλησίαζε βαθμιαία προς τον Ήλιο αυξάνοντας τη μάζα του, στην εξωτερική ζώνη του νέφους αερίων και σκόνης δόθηκε η ευκαιρία δημιουργίας των άλλων μεγάλων πλανητών, του Κρόνου, του Ουρανού, του Ποσειδώνα και του μικροσκοπικού Πλούτωνα. Η αντίρροπη έλξη των νέων γιγάντων πάνω στον Δία, ιδιαίτερα του Κρόνου, ανάγκασε τον Δία να αντιστρέψει την πορεία του και να κατευθυνθεί και πάλι προς τα έξω, προς τη θέση της σημερινής τροχιάς του περί τον Ήλιο.
Οι μετακινήσεις σε αυτό το “Χορό των Πλανητών” δεν ήταν ήρεμες και αρμονικές, αλλά προέρχονταν από συνεχείς ελκτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους, που τροποποιούσαν διαρκώς τις τροχιές τους, μέχρι να αποκατασταθεί η σημερινή ισορροπία στο ηλιακό σύστημα. Μεταξύ των τροχιών Άρη και Δία παρέμεινε μια ζώνη μικρών βράχων (Ζώνη Αστεροειδών), ενώ πέραν της τροχιάς του Ποσειδώνα υπάρχει μια ευρύτερη ζώνη μεγάλων βράχων (πλανητοειδών) – στα οποία περιλαμβάνεται και ο Πλούτων (Ζώνη Κουίπερ). Τέλος, στις εσχατιές του ηλιακού συστήματος, υπάρχει μια μεγάλη σφαιρική συγκέντρωση κομητών (Νέφος του Όορτ).
Οι βαρυτικές διακυμάνσεις προκάλεσαν τότε “καταιγίδες” μετεωριτών και κομητών πάνω στους πλανήτες, έως και συγκρούσεις μικρότερων πλανητών. Η αναταραχή κράτησε εκατομμύρια χρόνια, αφήνοντας στο τέλος της όλους σχεδόν τους πλανήτες σε διάπυρη κατάσταση, σφαίρες λάβας που χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να ψυχθούν μέχρι να δημιουργηθεί επιφανειακή “κρούστα” στους νεαρούς πλανήτες. Σε εκείνη την περίοδο, ένας μικρός πλανήτης στο μέγεθος του Άρη συγκρούστηκε έκκεντρα με τη Γη. Το μεγαλύτερο μέρος των δύο μαζών ενώθηκε δημιουργώντας τον σημερινό μας πλανήτη, ενώ συντρίμμια εκτοξεύτηκαν σε τροχιά γύρω από τη νέα Γη και σταδιακά ενώθηκαν σχηματίζοντας τον φυσικό μας δορυφόρο, τη Σελήνη, “σάρκα εκ της σαρκός” του ενωμένου πλέον ζεύγους πλανητών.
Ανάλογες βίαιες συγκρούσεις σημειώθηκαν σε όλους τους πλανήτες. Οι πλανήτες εξωτερικά της τροχιάς της Γης προσέλκυσαν μικρά και μεγάλα ουράνια σώματα, που έγιναν πλέον δορυφόροι τους. Έτσι, ο Άρης έχει 2 μικρούς δορυφόρους, τον Δείμο και το Φόβο, ο Δίας 79, ο Κρόνος 82, ο Ουρανός 27, ο Ποσειδών 14, ο Πλούτων 5, και άλλοι πλανητοειδείς. Σε μερικές περιπτώσεις, με χαρακτηριστικότερη τον Κρόνο, από περιφερόμενα συντρίμμια δημιουργήθηκαν δακτύλιοι σκόνης, πάγου και μικρών βράχων. Για εκατομμύρια χρόνια οι νεαροί πλανήτες βομβαρδίζονταν από μετεωρίτες και κομήτες, ενώ σημειώνονταν διαρκώς εκρήξεις ηφαιστείων, φέρνοντας λάβα – αέρια και νερό στην επιφάνειά τους. Έτσι δημιουργήθηκε ο στερεός φλοιός των βραχωδών πλανητών, καθώς και η ατμόσφαιρα και οι θάλασσες στην επιφάνειά τους. Η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης έμοιαζαν τότε μεταξύ τους και είχαν όλοι τους συνθήκες που ευνοούσαν την εξέλιξη της ζωής. Πιθανότατα δημιουργήθηκε τότε οργανική ύλη και μικροοργανισμοί, αρχικά στον Άρη – που ψύχθηκε πρώτος, στη συνέχεια στη Γη και στην Αφροδίτη, είτε αυτοτελώς – είτε μεταφερόμενη από κομήτες και μετεωρίτες.
Η συνέχεια της εξέλιξης στην Αφροδίτη και στη Γη δεν θα μας απασχολήσει στο παρόν σημείωμα.
Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση των συνθηκών και των εξελίξεων στη Σελήνη, στον Άρη και στον δορυφόρο του Κρόνου Τιτάνα, που αποτελούν τους τρεις αρχικούς σταθμούς της σχεδιαζόμενης εξερεύνησης και του εποικισμού του διαστήματος από τον πληθυσμό της Γης.
Σταθμός 1ος: ΣΕΛΗΝΗ (ΦΕΓΓΑΡΙ) – Ο ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ
Ένας πλανήτης στο μέγεθος του Άρη συγκρούστηκε με την “βρεφική” Γη, πριν 4,4 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου, σύμφωνα με τη γνωστή “υπόθεση γιγαντιαίας σύγκρουσης” του Mikhail Zolotov. Αυτός ο πλανήτης έχει ονομαστεί “Θεία” (Theia – από το όνομα της μυθικής μητέρας της Σελήνης των Ελλήνων) αφού θεωρείται ότι η Σελήνη δημιουργήθηκε από τα συντρίμμια αυτής της σύγκρουσης. Προς επιβεβαίωση της θεωρίας, επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Αριζόνας (ASU) διατύπωσαν πρόσφατα (Μάρτιος 2021) σε Συνέδριο την άποψη ότι “δύο γιγαντιαία τμήματα του μανδύα της “Θείας” διατηρούνται ακόμη βαθειά μέσα στο μανδύα της Γης”. Πράγματι, σε βάθος 1.600 Χλμ από την επιφάνεια της Γης, κάτω από τον Ειρηνικό Ωκεανό και από την Δυτική Αφρική, εντοπίζονται δύο συμπαγείς όγκοι μεγέθους ηπείρου που έχουν πυκνότητα μεγαλύτερη από τον υπόλοιπο γήινο μανδύα. Έχουν έκταση χιλιάδων Χλμ και πάχος εκατοντάδων Χλμ, αποτελώντας τους μαζικότερους σχηματισμούς μέσα στη Γη. Το άθροισμα της μάζα τους και της μάζας της Σελήνης είναι συγκρίσιμο με τη μάζα του Άρη, πράγμα που ενισχύει αυτές τις υποθέσεις. Επιστήμονες στο ASU, ερεύνησαν βράχους που μεταφέρθηκαν από τη Σελήνη με το “πρόγραμμα Απόλλων”, διαπιστώνοντας ότι έχουν λίγο μεγαλύτερη πυκνότητα από γήινα βράχια, χαμηλότερη υγρασία και μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε σίδηρο. Προς περαιτέρω επιβεβαίωση των υποθέσεων, σε επόμενη αποστολή στη Σελήνη, σχεδιάζεται να παρθούν “παρθένα” δείγματα του μανδύα της Σελήνης από κρατήρα στο Νότιο Πόλο της, προκειμένου να συγκριθεί η πυκνότητά τους με αυτή των δύο ανωτέρω διακριτών όγκων, μέσω μελέτης σεισμικών κυμάτων και από ανάλυση ηφαιστειακών νησίδων πάνω από μαγματικούς θόλους στις παραπάνω περιοχές του Ειρηνικού και της Δυτικής Αφρικής. Τα εν λόγω τμήματα του μανδύα της “Θείας” πρέπει να περιείχαν ευγενή αέρια, οπότε αν διαπιστωθεί ότι τα παρθένα τμήματα μανδύα από τον κρατήρα της Σελήνης έχουν ανάλογη περιεκτικότητα ισοτόπων των ευγενών αερίων, τότε αυτές οι υποθέσεις επαληθεύονται.
Η Σελήνη επιλέγεται ως 1ος σταθμός Βάσης και Ανεφοδιασμού προς τον Άρη και τον Τιτάνα επειδή έχει πολύ μικρότερη βαρύτητα από τη Γη, οπότε διευκολύνεται η εκτόξευση πυραύλων με λιγότερα καύσιμα και μεγαλύτερο ωφέλιμο φορτίο. Επίσης, επειδή διαθέτει αποθέματα νερού σε διάφορες μορφές (επιφανειακού πάγου στους πόλους και στο σκιερό βάθος κρατήρων, κάτω από την επιφάνεια του εδάφους), οπότε δεν χρειάζεται να μεταφερθεί από τη Γη. Τα αποθέματα νερού διευκολύνουν την κατοίκηση σε σταθμούς βάσης, καθώς και την παραγωγή καυσίμων (Η & Ο).
Η Σελήνη διαθέτει στερεό εσωτερικό πυρήνα σιδήρου και εξωτερικά από αυτόν πυρήνα ρευστού σιδήρου.
Με ακτίνα 1.737 Χλμ, η Σελήνη είναι ο 5ος μεγαλύτερος δορυφόρος ενός πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Έχει τη 2η ισχυρότερη επιφανειακή βαρύτητα (0,165 g) μετά την Ιώ του Δία (0,183 g, με ακτίνα 1.826 Χλμ). Η Σελήνη προκαλεί στη Γη τα φαινόμενα άμπωτης και πλημμυρίδας, σε συνδυασμό της περιφοράς της γύρω από τον πλανήτη μας και της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της. Η παλιρροϊκή αλληλεπίδραση Γης – Σελήνης έχει “συγχρονίσει” τη Σελήνη με τη Γη, με αποτέλεσμα να στρέφει διαρκώς την ίδια πλευρά της προς εμάς. Η “φαινόμενη” διάμετρος Ήλιου – Σελήνης από τη Γη είναι περίπου ίδια, με αποτέλεσμα η Σελήνη να καλύπτει πλήρως τον ηλιακό δίσκο κατά τις ολικές εκλείψεις. Πέραν όμως των βαρυτικών επιδράσεων, η Σελήνη είχε πάντα πολύ μεγαλύτερη επίδραση στις τέχνες, στον πολιτισμό, στους μύθους και στα συναισθήματα των ανθρώπων, ιδιαίτερα των ερωτευμένων!
Σταθμός 2ος: ΑΡΗΣ – Ο ΓΕΙΤΟΝΙΚΟΣ ΜΑΣ “ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ”
Ο Άρης παρουσιάζει κατ’ αρχήν ενδιαφέρον ως πλανήτης που κάποτε διέθετε ατμόσφαιρα, λίμνες και ποτάμια που δημιουργούσαν περιβάλλον φιλόξενο για την εμφάνιση και εξέλιξη ζωής. Η ατμόσφαιρά του και τα επιφανειακά νερά – λόγω χαμηλής βαρύτητας – διέφυγαν στο διάστημα εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια. Διαθέτει όμως νερό κάτω από την επιφάνειά του και με τη μορφή πάγου στους πόλους, ενώ σημειώνονται σεισμικές δονήσεις που αποτελούν ένδειξη ότι ο πυρήνας του είναι ακόμη ζεστός και ενεργός. Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανή την ανεύρεση απολιθωμένων βακτηρίων, πιθανόν και την διατήρηση μικροβιακής ζωής κάτω από την επιφάνεια του έως σήμερα. Δεδομένου ότι η επιφανειακή ψύξη και στερεοποίηση της επιφάνειας του Άρη προηγήθηκε της Γης, και όσο ο Άρης διέθετε ατμόσφαιρα και επιφανειακό νερό, η εμφάνιση ζωής πιθανόν να προηγήθηκε στον Άρη. Πέραν λοιπόν της αυτοτελούς εμφάνισης ζωής στη Γη, ως άλλες πιθανές πηγές οργανικών μορίων και αρχέγονων μικροοργανισμών θεωρούνται τα συντρίμμια του Άρη από συγκρούσεις μετεωριτών τα οποία έφθαναν στη Γη, αλλά και οι μετεωρίτες – κομήτες που έπεφταν στη Γη στα “βρεφικά” της χρόνια. Πέραν αυτού, το ενδιαφέρον για τον Άρη, ως 2ου Σταθμού Βάσης και Ανεφοδιασμού προς τον Τιτάνα, οφείλεται και σε λόγους ανάλογους με τη Σελήνη: Μικρή βαρύτητα και ύπαρξη νερού (κάτω από την επιφάνεια, αλλά και ως πάγοι στους πόλους). Ομοίως, τα αποθέματα νερού διευκολύνουν την κατοίκηση σε σταθμούς βάσης, την παραγωγή καυσίμων (Η & Ο), αλλά και τον εποικισμό του “κόκκινου πλανήτη”, ονοματολογία που παραπέμπει στο θεό του πολέμου Άρη (Mars) και στο κόκκινο χρώμα του αίματος, το οποίο ρέει σε πολεμικές αναμετρήσεις.
Ο πλανήτης διαθέτει συμπαγή στερεό πυρήνα σιδήρου – νικελίου – θείου, περιβαλλόμενο από ρευστό μέταλλο και μανδύα πυριτικών πετρωμάτων και ελαφρότερων στοιχείων. Έχει ακτίνα πυρήνα ~ 1.800 Χλμ (το μισό του γήινου), πάχος φλοιού πάνω από 50 Χλμ (περισσότερο από τα 40 Χλμ του γήινου) και είναι σεισμικά ενεργός. Ο Άρης διαθέτει τον μεγαλύτερο κώνο (σβησμένου πλέον) ηφαιστείου του ηλιακού συστήματος (Olympus mons), ύψους 22 Χλμ και διαμέτρου έως 700 Χλμ. Το βουνό – ηφαίστειο Όλυμπος έφθασε αυτές τις διαστάσεις λόγω της μικρότερης βαρύτητας από τη Γη, ενώ διατηρείται χωρίς διάβρωση λόγω αραιής ατμόσφαιρας και έλλειψης βροχών. Υπάρχει επίσης ένα από τα μεγαλύτερα φαράγγια στο ηλιακό μας σύστημα (Valles Marineris). Η μέση ακτίνα του ανέρχεται σε 3.390 Χλμ(~ 53% της γήινης), και η επιφανειακή του βαρύτητα 0,38 g.
Το συνολικά διαθέσιμο νερό (πάγος) στον Άρη, επιφανειακό και υπόγειο, ιδιαίτερα οι πάγοι του Νότιου πόλου, αν έλιωναν και διατηρούνταν (θεωρητικά), θα μπορούσε να καλύψει την επιφάνεια του πλανήτη με έναν “ωκεανό” βάθους άνω των 15 μέτρων! Οι πάγοι νερού σε πόλους και βαθείς κρατήρες καλύπτονται από παγωμένη κρούστα διοξειδίου του άνθρακα, ιδιαίτερα στη χειμερινή περίοδο. Το 2018, κάτω από τον παγετώνα του Νότιου Πόλου του πλανήτη εντοπίστηκε και λίμνη υγρού νερού έκτασης αρκετών χιλιομέτρων.
Ο “κόκκινος πλανήτης”, που οφείλει το χρώμα του στα οξείδια σιδήρου της επιφάνειάς του, έχει εξερευνηθεί διεξοδικά από μη επανδρωμένες αποστολές, από το 1964 έως πρόσφατα, από πολλές χώρες: ΗΠΑ (NASA), ΕΣΣΔ, Ε.Ε. (ESA), Ινδία (ISRO), Ιαπωνία, Κίνα, Η.Α.Εμιράτα, με σημαντικότερες τα αμερικανικά Rover: Spirit και Opportunity (2004), Curiosity+Insight (2012), και πρόσφατα (2021) Perseverance – μαζί με το ελικόπτερο Ingenuity, που αποτελεί την 1η προσπάθεια πτήσης στην αραιή ατμόσφαιρα του Άρη. Μελλοντικά προβλέπονται αποστολές και στα φεγγάρια του Άρη Δείμος και Φόβος.
Σταθμός 3ος: ΤΙΤΑΝ – ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ (τελικός προορισμός της 1ης Φάσης αποικισμού ?)
Με ακτίνα 2.575 Χλμ (40% της γήινης), ο Τιτάνας έχει επιφανειακή βαρύτητα 0,14 g. Είναι ο 2ος μεγαλύτερος δορυφόρος του ηλιακού μας συστήματος, με 1ο τον Γανυμήδη του Δία (2.634Χλμ). Συγκριτικά ο πλανήτης Ερμής έχει ακτίνα 2.440 Χλμ. Η ατμόσφαιρα του Τιτάνα έχει την εξής βασική σύσταση:
- Στην στρατόσφαιρα: 98,4% άζωτο (N2) – 1,4% μεθάνιο (CH4) – 0,2% Υδρογόνο (H2)
- Χαμηλότερα στην τροπόσφαιρα: ~ 96% N2 – 3% CH4 – 0,2% Η2
- Περιέχει σε μικρότερη αναλογία άλλους υδρογονάνθρακες (αιθάνιο, προπάνιο…) και ευγενή αέρια (αργό, ήλιο)
Πρόκειται για τον μόνο δορυφόρο σε πλανήτη του ηλιακού συστήματος, που διαθέτει σημαντική και πυκνή ατμόσφαιρα, ενώ μόνο στον Τιτάνα και στη Γη υπάρχει τόσο μεγάλη περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε άζωτο. Αναλύσεις στο άζωτο της ατμόσφαιρας του Τιτάνα δείχνουν προέλευση του αερίου από κομήτες στο Νέφος του Όορτ. Η ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνεια είναι 1,45 atm, σημαντικά μεγαλύτερη από της Γης, η δε ατμόσφαιρά του περιστρέφεται με μεγαλύτερη ταχύτητα από τον πλανήτη, όπως και της Αφροδίτης. Είναι επίσης αδιαφανής και μπλοκάρει σημαντικό ποσοστό του ορατού φάσματος της ηλιακής ακτινοβολίας ενώ – λόγω της μικρότερης βαρύτητας από αυτή της Γης – έχει σημαντικά μεγαλύτερο πάχος.
Ο Τιτάνας το 95% της τροχιάς του το διανύει εντός της μαγνητόσφαιρας του Κρόνου, με συνέπεια η ατμόσφαιρά του να προστατεύεται από τον ηλιακό άνεμο. Δεδομένου ότι το μεθάνιο στα ανώτερα στρώματα διασπάται από την υπεριώδη ακτινοβολία, έχει υπολογιστεί ότι θα έπρεπε να έχει ήδη μετατραπεί σε συνθετότερους υδρογονάνθρακες. Η διατήρησή του σε αυτά τα ποσοστά εκτιμάται ότι οφείλεται σε διαρκή αναπλήρωση είτε από την επιφάνεια είτε από το εσωτερικό του (εκρήξεις cryovolcanoes). Η NASA εκτιμά ότι στην ανώτερη ατμόσφαιρά του δημιουργούνται σύνθετες οργανικές ενώσεις (tholins, από το ελληνικό θολός), σχετικές ανακοινώσεις αναφέρουν ανίχνευση πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων, ενώ το φασματόμετρο CIRS του Cassini το 2013 εντόπισε προπένιο, που εθεωρείτο ως τότε γήινη αποκλειστικότητα. Το διαστημόπλοιο Huygens διαπίστωσε ότι στην ατμόσφαιρά του δημιουργούνται “βροχές” μεθανίου και άλλων οργανικών ενώσεων. Με άλλα λόγια, στον Τιτάνα “βρέχει υγρό φυσικό αέριο” αντί για νερό!!!
H πυκνότητα του Τιτάνα (1,88 g/cm3) αντιστοιχεί σε 50% νερό (πάγος) και 50% βραχώδη υλικά. Διαθέτει βραχώδη πυρήνα πάχους 3.400 Χλμ, περιβαλλόμενο από περισσότερες ζώνες κρυσταλλικών μορφών πάγου, ήτοι: εσωτερική ζώνη πάγου υψηλής συμπίεσης, ενδιάμεση ζώνη υγρού μίγματος νερού και αμμωνίας (στον σχετικά “θερμό” εσωτερικό μανδύα) και εξωτερικό φλοιό πάγου. Η παρουσία αμμωνίας επιτρέπει στο νερό να παραμένει ως υγρό ακόμη και σε θερμοκρασίες -97ο C (176 K). Αυτός ο εσωτερικός ωκεανός νερού-αμμωνίας, “αποσυνδέει” τον συμπαγή φλοιό πάγου από τον βραχώδη πυρήνα και τον στερεό μανδύα πάγου, με αποτέλεσμα να κινείται ο φλοιός σχετικά ανεξάρτητα.
Η παλιρροϊκή αλληλεπίδραση έχει “συγχρονίσει” τον Τιτάνα με τον Κρόνο, δηλαδή η περίοδος περιστροφής του είναι ίδια με την περίοδο περιφοράς του, με αποτέλεσμα ο δορυφόρος να στρέφει διαρκώς την ίδια πλευρά του προς τον πλανήτη. Όπως συμβαίνει άλλωστε και με τη Σελήνη και με πολλούς δορυφόρους μεγάλων πλανητών. Εκτός της τροχιάς του Τιτάνα περιφέρονται ο Υπερίων και ο Ιαπετός, ενώ εσωτερικά η Ρέα, η Διώνη, η Τηθύς και ο Εγκέλαδος.
Ο Τιτάν και ο Εγκέλαδος στον Κρόνο και η Ευρώπη στο Δία, θεωρείται ότι διαθέτουν συνθήκες φιλικές στην ανάπτυξη ζωής. Οι συνθήκες στον Τιτάνα, με εξαίρεση τις χαμηλές επιφανειακές θερμοκρασίες και την έλλειψη υδρατμών, θυμίζουν έντονα αυτές της νεαρής Γης. Πιθανότερη περιοχή μικροβιακής ζωής θεωρείται ο υπόγειος ωκεανός νερού-αμμωνίας, λόγω δυσμενών συνθηκών στην επιφάνεια. Σε σχετικά πειράματα στη Γη, σε συνθήκες ατμόσφαιρας και υπεριώδους ακτινοβολίας αντίστοιχες του Τιτάνα – και χωρίς ύπαρξη υγρού νερού, προέκυψαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα: βάσεις νουκλεοτιδίων και αμινοξέα, ήτοι τα δομικά στοιχεία των DNA-RNA και των πρωτεϊνών. Το 2017 ανακοινώθηκε ότι στον Τιτάνα βρέθηκαν οργανικές ενώσεις σημαντικές στο σχηματισμό μεμβράνης των κυττάρων. Οι έρευνες λοιπόν προσανατολίζονται στη δημιουργία “azotosomes” (azote+liposomes), αντί των γήινων phospholipids.
Τις προηγούμενες ερευνητικές αποστολές διαστημοπλοίων των NASA & ESA: Pioneer 11 το 1979, Voyager 1 το 1980, Voyager 2 το 1981, Cassini–Huygens 2004 – 2006, προβλέπεται να ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια στον Τιτάνα και σε άλλα φεγγάρια του Κρόνου: Dragonfly του Johns Hopkins APL 2027 – 2034 για έρευνα εξέλιξης της προβιοτικής χημείας στον Τιτάνα. Υπό έγκριση και χρηματοδότηση εκκρεμούν πολλές ευφάνταστες προτάσεις για ρομποτικά οχήματα – εργαστήρια (Rovers), μπαλόνι θερμού αέρα, ρομποτικά Drones, “προσθαλάσσωση” επιπλέοντος εργαστηρίου σε λίμνη, Υποβρύχιο εξερεύνησης των θαλασσών του Τιτάνα, κλπ.
Όμως, οι αρχικές συνθήκες στις διαστημικές αποικίες αυτού του “θαυμαστού καινούργιου κόσμου” δεν προβλέπεται να είναι όμορφες και ειρηνικές. Όχι μόνο λόγω των αντικειμενικών προβλημάτων.
Ας δούμε ένα πιθανό χρονοδιάγραμμα των εξελίξεων σε πολιτικό – κοινωνικό – ανθρώπινο πλαίσιο.
Ως συνήθως, θα προηγηθούν διαστημικές υπηρεσίες “μεγάλων δυνάμεων” και δισεκατομμυριούχων “επενδυτών”, μετά οι στρατιωτικές τους αποστολές για διασφάλιση των “νέων συνόρων και ιδιοκτησιών”, μετά το τεχνικό – επιστημονικό και εργατικό προσωπικό εργοληπτικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων που θα δημιουργήσουν τις απαραίτητες τεχνικές υποδομές.
Οι πρώτοι έποικοι, όπως συνέβη πριν 500 χρόνια στην Αμερική και στην Αυστραλία, πιθανότατα θα είναι νέοι κακοπληρωμένοι “σκλάβοι” και φυλακισμένοι που θα πάρουν “διαστημική χάρη”, για να προετοιμάσουν και να λειτουργήσουν “πιλοτικά” τις παραγωγικές και διοικητικές υποδομές των νέων χωρών. Όταν όλα θα είναι έτοιμα και ασφαλή, θα ακολουθήσουν οι πρώτες ομάδες τολμηρών εποίκων. Προκειμένου να διασφαλιστούν οι επενδύσεις, οι αποσβέσεις και τα κέρδη κρατών και επιχειρήσεων, τα καθεστώτα αποικιακής διοίκησης θα είναι – ως συνήθως – αυταρχικά και καταπιεστικά. Μετά από μερικές γενιές οι έποικοι εκτιμάται ότι θα αναζητήσουν δική τους “πλανητική” ταυτότητα, ανεξαρτησία, δική τους κοινωνική οργάνωση και πολιτική διοίκηση, είτε ειρηνικά είτε με εξεγέρσεις, όπως έγινε και στις αποικίες ευρωπαϊκών κρατών στη Γη.
Διότι η ανθρώπινη επιστήμη και τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία, αλλά η βιολογική και πολιτισμική εξέλιξη του είδους “άνθρωπος” είναι συγκριτικά πολύ αργή και βαθμιαία. Αρκεί να αναφερθεί ότι, από τα χρόνια του Ομήρου και του Τρωικού Πολέμου μέχρι σήμερα, οι επιστήμες και η τεχνολογία έχουν εκθετική εξέλιξη (από τον Δούρειο Ίππο, τα Ιστιοφόρα, τις Τριήρεις και τις Φρυκτωρίες φθάσαμε σε Πυραύλους και Διαστημόπλοια, Πυρηνικά εργοστάσια, Επιταχυντές σωματιδίων ύλης που πειραματίζονται με τα συστατικά του Σύμπαντος, Δορυφορικές επικοινωνίες και Internet), αλλά τα κίνητρα των ανθρώπων, οι κοινωνικές τους διαιρέσεις, η πολιτική τους οργάνωση και οι επεκτατικοί τους πόλεμοι παραμένουν χωρίς σημαντική εξέλιξη.
Ας αναλογιστούμε όμως κάποια ερωτήματα, που αφορούν τον “μητρικό πλανήτη” Γη.
- Η εξερεύνηση, εγκατάσταση και “μοίρασμα” συνόρων, ορυκτού πλούτου, παραγωγής αγαθών και διαστημικής εμπορίας των αποικιών με τον πλανήτη προέλευσης, την Γη, θα είναι άραγε ειρηνικές – συναινετικές και συνεργατικές, ή θα υπάρξει ένας νέος – πλανητικός πλέον – κύκλος πολεμικής αντιπαράθεσης, κάτι σαν “Πόλεμος των Άστρων”, π.χ. μεταξύ 3 Υπερδυνάμεων: Κίνας, Ινδίας και ΗΠΑ+Δυτικής Ευρώπης (αν διατηρηθούν οι σημερινές συμμαχίες), ή βάσει γεωγραφικής διαίρεσης: Αμερικής (Καναδάς+ΗΠΑ+Βραζιλία) – Ευρασίας (Ε.Ε.+Η.Β.+Ρωσία+Κίνα) – Αφρικής+Ωκεανίας περίπου όπως προέβλεπε το 1949 ο Τζώρτζ Όργουελ στο δυστοπικό μυθιστόρημα “1984”?
- Οι εσωτερικές εξελίξεις στις χώρες των “βασικών παικτών” (ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ε.Ε., Ρωσία) και σε γειτονικές τους χώρες (Καναδάς, Βραζιλία, Ιαπωνία, Κορέα, Τουρκία, Ιράν, Πακιστάν, Ισραήλ, Αραβικές Χώρες, Αφρική, Αυστραλία, Ινδονησία, Ν. Ζηλανδία), θα αποτελέσουν άραγε ομαλή συνέχεια των σημερινών κοινωνικοπολιτικών συνθηκών, ή θα συμβούν μεγάλες ανακατατάξεις? Θα παραμείνουν τα ισχύοντα πολιτειακά καθεστώτα (κοινοβουλευτική δημοκρατία, θεοκρατικές ή ολιγαρχικές τυραννίες, “κομμουνιστικός καπιταλισμός”) ή θα ανατραπούν βίαια? Θα επιβιώσει η επιρροή των μαζικών θρησκευτικών δογμάτων, Χριστιανισμός – Ισλάμ – Ινδουισμός στα αντίστοιχα κράτη? Θα επικρατήσουν οι φιλελεύθερες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες ή θα συνεχιστεί η σημερινή τάση προς τον ολοκληρωτισμό και τον νεοφασισμό (Τράμπ, Πούτιν, Κ.Κ. Κίνας, Όρμπαν, Ερντογάν, Μπολσονάρο)?
- Διότι, με τις παραπάνω προϋποθέσεις, αν επεκτεινόμενοι ως είδος συναντήσουμε εξωγήινες μορφές ζωής συγκρίσιμου ή κατώτερου τεχνολογικού επιπέδου, τότε θα είναι να τους λυπάσαι. Διότι θα εξοντωθούν χωρίς έλεος: με γενοκτονίες, εξανδραποδισμούς, σκλαβιά και καταπίεση, όπως έκαναν π.χ. οι Ισραηλίτες στην πορεία προς τη χώρα που τους υποσχέθηκε ο Γιαχβέ, οι Σταυροφόροι για να απελευθερώσουν τους ιερούς τόπους του δικού τους Θεού από τους απίστους, οι Γερμανοί ναζί για να εξαφανίσουν τους Εβραίους, οι Μουσουλμάνοι φανατικοί οπαδοί του Αλλάχ εναντίον όλων των άλλων απίστων, οι Τούρκοι κατά τις γενοκτονίες Αρμενίων, Ποντίων και Μικρασιατών, οι Ισπανοί και Πορτογάλοι κονκισταδόροι στους ιθαγενείς της Νότιας Αμερικής, οι Ευρωπαίοι άποικοι στους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής, οι Ολλανδοί, Γάλλοι και Άγγλοι “έμποροι τσαγιού και μπαχαρικών” στην Ινδοκίνα και στις Ινδίες, οι Βέλγοι στο Κονγκό, οι Γάλλοι στην Αλγερία, οι Κινέζοι τώρα στους Ουιγούρους… ο κατάλογος δεν έχει τέλος.
- Εύχομαι λοιπόν να συναντήσουμε εξωγήινους πολιτισμούς ανώτερης εξελικτικής βαθμίδας, δυνητικά ικανούς να αντιμετωπίσουν με επάρκεια το αρπακτικό και εγωιστικό είδος των ανθρώπων της Γης, τους οποίους ίσως καταφέρουν να εκπολιτίσουν, πριν οι “γήινοι” αυτοκαταστραφούν ή καταστρέψουν άλλους Κόσμους! Κάτι σαν τους “Επικυρίαρχους”, στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Άρθουρ Κλάρκ “Το Τέλος της Παιδικής Ηλικίας”.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΜΑΡΚΑΚΗΣ
