Μιχάλης Αντωνόπουλος: Γιατί η ανακύκλωση δεν είναι η λύση
Η χρήση πλαστικών σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι αναπόφευκτη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να λάβουμε μέτρα για να μειώσουμε τη συνεχή κατανάλωση και την ανεξέλεγκτη απόρριψη τους. Η αλλαγή χρήσης και όχι απλά η ανακύκλωση είναι αυτή που μειώνει και μηδενίζει σταδιακά την παρουσία πλαστικών και πλαστικοποιητών στο περιβάλλον και στην διατροφική αλυσίδα.
Στην Ελλάδα μαθαίνουμε μόνο για την ανακύκλωση, γιατί αυτό συμφέρει την βιομηχανία και όχι το περιβάλλον, όπως αποδεικνύεται πιο κάτω.
Στην Αμερική παράγουν 400 κιλά πλαστικών απορριμμάτων ανά άτομο ετησίως και σχεδόν κανένα από αυτά δεν ανακυκλώνεται. Στην Ελλάδα οι ποσότητες είναι μικρότερες αλλά όχι αμελητέες. Τα δημοτικά στερεά απόβλητα περιέχουν περίπου 60% πλαστικά από τα οποία μόνο το 20 % ανακυκλώνεται.
Περίπου το 79% του πλαστικού καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής ή ως σκουπίδια στο περιβάλλον μας. Τα πλαστικά είναι ένα άθικτο και μη διαχειριζόμενο περιβαλοντοκτονο τέρας.
Πάνω από 1 εκατομμύριο πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται κάθε λεπτό, με μέση «διάρκεια ζωής» μόνο 15 λεπτά. 500 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται ετησίως.
Από όλα τα πλαστικά που έχει παράγει ο άνθρωπος, μόνο το 9% των εννέα δισεκατομμυρίων τόνων έχει ανακυκλωθεί, οι περισσότεροι καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, χωματερές ή στο περιβάλλον.
Οι ωκεανοί και οι θάλασσες αναμένεται να περιέχουν 1 τόνο πλαστικού για κάθε 3 τόνους ψαριών έως το 2025 και, έως το 2050, περισσότερα πλαστικά από τα ψάρια (κατά βάρος).
Μελέτες δείχνουν ότι η συνολική οικονομική ζημιά στο παγκόσμιο θαλάσσιο οικοσύστημα που προκαλείται από πλαστικό ανέρχεται σε τουλάχιστον 13 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.
Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες καταναλωτικές συνήθειες, είμαστε στην κατεύθυνση να απορρίψουμε 12 δισεκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων στους χώρους υγειονομικής ταφής και το περιβάλλον μας έως το 2050.
Οι στρατηγικές μάρκετινγκ που εφαρμόζει η βιομηχανία πλαστικών έχουν βάλει το πλαστικό σε τακτική οικιακή χρήση. Αυτές οι στρατηγικές, μαζί με την έλλειψη νομοθεσίας που αποτρέπει τη μαζική κατανάλωση, έχουν προκαλέσει την άνθηση των πλαστικών μίας χρήσης.
Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν κόσμο χωρίς πλαστικά μίας χρήσης. Ο τρόπος που ζούμε και σκεφτόμαστε δεν μας αφήνει περιθώρια. Το 2013, η βιομηχανία πλαστικών έθεσε στην αγορά 78 εκατομμύρια τόνους πλαστικών συσκευασιών, συνολικής αξίας 260 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το 95% της υλικής αξίας αυτής της πλαστικής συσκευασίας, ή 80 δισεκατομμύρια έως 120 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, χάνεται στην οικονομία μετά από μια σύντομη πρώτη χρήση – αλλά η ευκολία και το χαμηλό κόστος της δημιουργίας περισσότερων αναλώσιμων εμποδίζει την προσπάθεια διατήρησης αυτής της αξίας μετά την πώληση.
Το σύμβολο λογότυπο της ανακύκλωσης, ένα σημάδι περιβαλλοντικού “ακτιβισμού” ενθαρρύνει επίσης την κατανάλωση.
Είναι ένα εικονίδιο όπως φαίνεται στην φωτογραφία (δίπλα) που πείθει τους καταναλωτές και τους δημότες, να συνεχίσουν να καταναλώνουν προϊόντα και υλικά, γιατί ο κύκλος θα δημιουργήσει μια οικολογική ισορροπία μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης που μετριάζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η αποτυχία ανακύκλωσης βαρύνει τον μεμονωμένο καταναλωτή και όχι τον κατασκευαστή – παρόλο που πολλά κοινά πλαστικά δεν μπορούν να ανακυκλωθούν και το γεγονός ότι το 91% του πλαστικού δεν ανακυκλώνεται υποδηλώνει συστηματική αποτυχία
Χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακυκλώνουν λιγότερο από το 10% των πλαστικών τους, ενώ η Ελλάδα δεν υπερβαίνει το 8%. Περιττό δε να αναφέρουμε το παράδειγμα από τα πλαστικά μια χρήσης στον πρωτογενή τομέα, που ποτέ δεν καταλήγουν στην ανακύκλωση, μεταξύ των οποίων και οι άδειες συσκευασίες φυτοφαρμάκων. Μόλις πρόσφατα συνεταιρισμοί από τη Θεσσαλία και τη Μεσσηνία συμμετέχουν σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκτησης πλαστικών από χρήση σκευασμάτων στον πρωτογενή τομέα.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο τα πλαστικά απορρίμματα και η ρύπανση συσσωρεύονται τόσο γρήγορα είναι η έλλειψη νομοθεσίας που ρυθμίζει τις πλαστικές συσκευασίες. Μέχρι και τον Μάιο του 2020, δεν υπήρχαν νόμοι που να περιορίζουν τα πλαστικά μίας χρήσης, με τον υψηλότερο συντελεστή συμμετοχής στα απορρίμματα πλαστικών.
Το πλαστικό εφευρέθηκε για πρώτη φορά το 1862 ως υποκατάστατο του ελεφαντόδοντου.
Κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πλαστικά κέρδισαν δημοτικότητα ως στρατιωτικά υλικά. Μετά το τέλος του πολέμου, η βιομηχανία πλαστικών άρχισε το εμπόριο και την διάθεση σε ιδιώτες. Στη δεκαετία του 1950, πολυεστέρας και πολυπροπυλένιο εισήχθησαν σε καταναλωτικά προϊόντα και τα πλαστικά απογειώθηκαν από εκεί.
Το πλαστικό δεν βιοαποικοδομείται, αντ’ αυτού, διασπάται σε μικρότερα και μικρότερα θραύσματα πλαστικού – γνωστά ως μικροπλαστικά – τα οποία είναι πολύ πιο δύσκολο να αφαιρεθούν από το θαλάσσιο και υδατικό περιβάλλον και εμφανίζονται στο πόσιμο νερό, τα τρόφιμα και τον αέρα μας.
Οι ίδιες χημικές ουσίες που κάνουν το πλαστικό τόσο χρήσιμο μπορούν επίσης να απελευθερώσουν τοξικές ουσίες στο φαγητό, το σώμα και τον συνολικό τρόπο ζωής.
Πολλές χημικές ουσίες που βρίσκονται στ πλαστικά μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου κινδύνου στειρότητας. Η έκθεση σε μικροπλαστικά, καθώς και οι χημικές ουσίες που προστίθενται στα πλαστικά κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας, βλάπτουν την υγεία μας. Στατιστικά μικροπλαστικά βρέθηκαν στο 90% του εμφιαλωμένου νερού και στο 83% του νερού της βρύσης.
Πολλές χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στα πλαστικά προκαλούν αναπαραγωγικά προβλήματα όπως η υπογονιμότητα, ορμονικές ανισορροπίες και μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου.
Για παράδειγμα, το φθαλικό DEHP, που προστίθεται σε πλαστικά είδη για να τα καταστήσει πιο ευέλικτα (σωλήνες κήπου, κουρτίνες ντους, ιατρικός εξοπλισμός κ.λπ.) είναι πιθανό καρκινογόνο για τον άνθρωπο.
Το πλαστικό προκαλεί πληθώρα προβλημάτων όταν απορρίπτονται στο περιβάλλον μας.
Οι πλαστικές σακούλες φράζουν τις υδάτινες οδούς και τα φρεάτια αποχέτευσης, παρέχοντας συνθήκες αναπαραγωγής για έντομα όπως τα κουνούπια που με τη σειρά τους πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο ασθενειών όπως η ελονοσία.
Στις φτωχότερες χώρες, τα πλαστικά απορρίμματα καίγονται ως θερμότητα για το μαγείρεμα, εκθέτοντας τους ανθρώπους σε τοξικές εκπομπές και συμβάλλοντας στην κακή ποιότητα του αέρα.
Τα ορυκτά καύσιμα χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πλαστικών, έτσι ώστε όσο αυξάνεται η ζήτηση για πλαστικά, υποστηρίζεται η βιομηχανία φυσικού αερίου και πετρελαίου, με αποτέλεσμα την εξάρτηση από μη ανανεώσιμους ρυπογόνους πόρους.
Τα θαλασσοπούλια καθώς και άλλα είδη της ορνιθοπανίδας χρησιμοποιούν πλαστικά απόβλητα για την κατασκευή φωλιών. Εκτιμάται ότι το 99% από αυτά, θα έχουν καταπιεί πλαστικά απόβλητα έως το 2050.
Πολλά θαλάσσια είδη, όπως οι χελώνες και τα δελφίνια, καταναλώνουν πλαστικά θραύσματα για τρόφιμα. Η κατάποση πλαστικού είναι συχνά θανατηφόρα για τα ζώα – πάρα πολύ πλαστικό γεμίζει και φράζει το πεπτικό τους σύστημα. Στατιστικά, πλαστικά θραύσματα έχουν βρεθεί στο 86% όλων των ειδών θαλάσσιας χελώνας, στο 44% όλων των ειδών θαλάσσιων πτηνών και στο 43% όλων των ειδών θαλάσσιων θηλαστικών. Τα θαλάσσια θηλαστικά επίσης εμπλέκονται σε πλαστικά κατάλοιπα, προκαλώντας πνιγμό και ασφυξία, ή γίνονται εύκολο θήραμα για αρπακτικά ζώα.
Τα προϊόντα φελιζόλ, που περιέχουν πιθανά καρκινογόνα όπως το βενζόλιο και το στυρόλιο, είναι πολύ τοξικά όταν καταναλώνονται και μπορούν να βλάψουν τους πνεύμονες των ζώων, τα νευρικά συστήματα και τα αναπαραγωγικά όργανα. Οι χημικές ουσίες που καταναλώνονται από αυτά τα ζώα μπορούν να φτάσουν στην τροφική αλυσίδα στα πιάτα του φαγητού μας.
Η παλίρροια των πλαστικών απορριμμάτων δεν έχει ακόμη σταματήσει. Ωστόσο, η προσοχή που δόθηκε στο ζήτημα έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν λάβει μέτρα για την απαγόρευση των πλαστικών μίας χρήσης και την αύξηση της πρόσβασης στην ανακύκλωση.
Στη Σουηδία, μόνο το 4% των οικιακών απορριμμάτων καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής – το υπόλοιπο είτε ανακυκλώνεται είτε χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε μονάδες παραγωγής ενέργειας από απόβλητα.
Η ΕΕ ενέκρινε την απαγόρευση πλαστικής μίας χρήσης, και χώρες όπως ο Καναδάς και το Περού έχουν σχέδια σε ισχύ επίσης. Οκτώ πολιτείες των ΗΠΑ έχουν απαγορεύσει τις πλαστικές σακούλες, ενώ ακολουθούν και άλλες μεγάλες πόλεις.
Σημειώνεται πρόοδος. Ωστόσο, η αλλαγή σε κοινοτικό επίπεδο είναι ιδιαίτερης σημασίας για αποτελέσματα μεγάλης κλίμακας.
Εάν αυτό μας ενδιαφέρει, θα πρέπει να αναλάβουμε δράση. Επικοινωνούμε με την τοπική αυτοδιοίκηση, ασκούμε πίεση στους εκπροσώπους μας στα δημοτικά συμβούλια, αναζητούμε και άλλους στην τοπική μας κοινότητά, που ενδιαφέρονται επίσης.
Η αλλαγή δεν πρέπει να ξεκινά με την κυβερνητική νομοθεσία, μπορεί να ξεκινήσει στο σπίτι μας και στις καταναλωτικές μας συνήθειες.
Ξεχνάμε το πλαστικό και εναλλακτικά χρησιμοποιούμε γυάλινες και μεταλλικές συσκευασίες, από μπουκάλια νερό έως δοχεία αποθήκευσης τροφίμων. Με το επαναχρησιμοποιήσιμο μπουκάλι νερού αποφεύγουμε την απόρριψη 167 πλαστικών φιαλών ετησίως στον χώρο υγειονομικής ταφής. Αποφεύγουμε το πλαστικό περιτύλιγμα και την συσκευασία στα τρόφιμα. Αλουμινόχαρτο ή κεροχαρτο είναι η προτιμότερη οικολογική λύση.
Υπάρχουν πολλές άλλες μη πλαστικές εναλλακτικές λύσεις. Η αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών αλλάζει συνεχώς την αγορά. Ας δώσουμε την προσοχή μας, στην υγεία, στο περιβάλλον, στο οικονομικό αντίκτυπο της συμμετοχής μας σε όλα αυτά.
Μιχαήλ Δ. Αντωνόπουλος
Γεωλόγος – Γεωτεχνικός Περιβάλλοντος M.Sc.
Αντιπρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ Πελοποννήσου & Δ. Ελλάδος
Πρόεδρος Α.Σ. Καλαμάτας
Δημοτικός Σύμβουλος με την Ανεξάρτητη συμμαχία πολιτών
