Το κείμενο με προτάσεις για το master plan του λιμανιού της Καλαμάτας του συμπατριώτη μας αρχιτέκτονα Κώστα Πουλόπουλου, που ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη (Δανία), κατέθεσε στο Δημοτικό Συμβούλιο, κατά τη συζήτηση του θέματος χθες, ο Μανώλης Μάκαρης, Επικεφαλής δημοτικής παράταξης “Ανοιχτός Δήμος- Ενεργοί Πολίτες”.
Αγαπητοί συμπολίτες,
Παρακολουθώ, αν και από απόσταση, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την ανάπτυξη της Καλαμάτας τα τελευταία χρόνια. Η πόλη μας στάθηκε στα πόδια της πολύ καλά στα χρόνια της κρίσης, καλύτερα από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη, μεγάλη ή μικρή. Με άξονα την τουριστική ανάπτυξη, ολοκληρώθηκαν υποδομές που συζητούνταν χρόνια. Ο νέος αυτοκινητόδρομος και η διεθνοποίηση του αερολιμένα, και φυσικά οι μεγάλες και ποιοτικές τουριστικές αναπτύξεις της περιοχής έφεραν την Καλαμάτα στο προσκήνιο και την κατέστησαν πραγματικό παίκτη στο δίκτυο των μεσογειακών πόλεων αναψυχής. Σε αυτό τον αγώνα, αξίζουν πολλά μπράβο σε όλους τους φορείς τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς για την άψογη συνεργασία, όσο και για τη σιδηρά θέληση τους να πάει μπροστά ο τόπος.
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολουθώ επίσης τις εξελίξεις σχετικά με ένα ακόμα από τα σημαντικά κομμάτια αυτού του παζλ – του μετασχηματισμού του λιμανιού της πόλης μας, μιας κομβικής υποδομής τόσο όσον αφορά την ιστορία της Καλαμάτας, όσο, ακόμα περισσότερο, όσον αφορά το μέλλον της. Η στρατηγική κατεύθυνση του ανασχεδιασμού είναι εκτιμώ κι εγώ, χωρίς αμφιβολία προς τη σωστή κατεύθυνση, δηλαδή την αποβιομηχάνιση του λιμανιού και την μετατροπή του σε λιμάνι πρωτίστως αναψυχής. Προς τούτο μου φαίνονται πολύ καλές οι σκέψεις των μελετητών και των decision makers σχετικά με:
- Τη μετατόπιση των μεγάλων οχλουσών λειτουργιών μακριά από το μέτωπο και χωροθέτησή τους στο λιμενοβραχίονα, που θα διαπλατυνθεί τοπικά.
(οχηματαγωγά, κρουαζιερόπλοιο)
- Τη δημιουργία στάθμευσης υδροπλάνου στην ίδια ζώνη
- Τη δημιουργία στάθμευσης superyacht
- Την ανάγκη σταθμού υποδοχής επισκεπτών από θαλάσσης, με αντικατάσταση της αποθήκης του λιμενικού από ένα κτίσμα 300 μ2 και πράσινο χώρο.
Θα ήθελα να σταθώ σε αυτό το τελευταίο σημείο, τόσο από στρατηγικής, περιβαλλοντικής αλλά και αρχιτεκτονικής πλευράς.
1. Καταρχήν, η αποθήκη του λιμενικού είναι ένα κτίριο αποτυπώματος 2.000 τμ (20 x 100μ.) χωροθετημένων σε ιδανική τοποθεσία για οποιαδήποτε δημόσια ή εμπορική χρήση. Το δε ύψος τους θα του επέτρεπε έναν πλήρη δεύτερο όροφο. Η κατεδάφιση ενός τέτοιου κτιρίου σημαίνει ότι χάνονται κρίσιμα εν δυνάμει δημόσια τετραγωνικά σε μια πόλη που κατά κύριο λόγο συναποτελείται απο ιδιωτικές πολυκατοικίες κι έχει πολύ λίγο κτισμένο δημόσιο χώρο. Και ευτυχώς μιας πόλης που λόγω ευλογημένης τοποθεσίας αλλά και μικρού μεγέθους, δεν έχει παράπονο σε φύση.
2. Περιβαλλοντικά μιλώντας, το κτίριο αυτό από την κατασκευή του έχει δεσμεύσει μερικές χιλιάδες τόνους CO2 σε μια εποχή που κανείς δε μετρούσε. Παρασκευή υλικών, μεταφορά, κατασκευή και βεβαίως λειτουργία. Κάθε κτίριο που χτίζεται εκ του μη όντος είναι μια νίκη απέναντι στην εντροπία, κι ως τέτοια αξίζει την περίσκεψη αν αυτή η νίκη πρέπει να αγνοηθεί. Η κατεδάφιση των αποθηκών, διαδικασία έτσι κι αλλιώς ακριβή, θα δημιουργούσε πολλά απορρίμματα, και θα καθαιρούσε πλήρως την περιβαλλοντική θυσία σε CO2 που έγινε κάποτε. Μήπως να σκεφτούμε διαφορετικά για το πώς να χρησιμοποιήσουμε το μπάτζετ της κατεδάφισης και διαχείρισης των απορριμμάτων με τρόπο πιο δημιουργικό; Γιατί η αντικατάσταση των αποθηκών με «πράσινο» από ένα μικρό πάρκο στο συγκεκριμένο σημείο μοιάζει μάλλον ασυνήθιστη λογική, δεδομένου ότι το αστικό κρηπίδωμα σε παραλιακές ζώνες είναι πάντα τεχνητό, άρα δύσκολα φυτεύσιμο και αρδεύσιμο.
Με άλλα λόγια, θα ’θελα κι εγώ να επισημάνω ότι ό,τι κατεδαφιστεί πάει στράφι, άρα καλό είναι να είμαστε βέβαιοι ότι όντως δεν είναι επ’ ουδενί ανακυκλώσιμο και καλύτερα να πεταχτεί. Και στην περίπτωση κτιρίων, ανακύκλωση σημαίνει επανάχρηση. Στην δε πόλη της Καλαμάτας είναι βέβαιο ότι υπάρχουν ιδέες αλλά και ανάγκες που φωνάζουν για στέγαση.
3. Στρατηγικά μιλώντας, ο σχεδιασμός και κατασκευή ενός μικρού κτίσματος 300 τμ για να υποδεχτεί κανείς μερικές (ή και πολλές) εκατοντάδες τουριστών που θα φτάνουν με κρουαζιερόπλοιο στην πόλη, μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό. Με ένα γρήγορο υπολογισμό, αν ένα κρουαζιερόπλοιο χωρητικότητας 1.000 ατόμων καταπλεύσει στην πόλη και οι επισκέπτες ξεχυθούν να τη γνωρίσουν, το κτίριο υποδοχής δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι δύσκολα θα ’ταν μικρότερο από 1.000 τμ (1 τμ ανά άτομο δηλαδή σκεφτείτε ένα τετράγωνο ένα επί ένα μέτρο και σταθείτε μέσα σε αυτό για να αντιληφθείτε την πυκνότητα- προ κορωνοιού! – που περιγράφω). Σκεφτείτε ότι θα υπήρχαν χώροι υποδοχής, πληροφορίες, τουαλέτες (κι όχι της τάξης 2 ανδρών και 2 γυναικών), οπωσδήποτε εστιατόριο, οπωσδήποτε κατάστημα με τοπικά προϊόντα. Πέρα από αυτό, θα μπορούσε κάλλιστα να υπάρχει και κάποιος χώρος συνάθροισης / παρουσιάσεων /διαλέξεων που να μπορεί να μετατραπεί σε χώρο έκθεσης δραστηριοτήτων καλλιτεχνικών, εμπορικών κ.α. Ακόμα και μια λακωνική εκδοχή των παραπάνω δεν θα μπορέσει επουδενί να σταθεί σε 300 τμ. Και σε αυτά δε συνυπολογίζεται, ούτε η επιρροή του covid στην πυκνότητα του κτιριολογικού, ούτε και η αύξηση δυναμικού του εν λόγω προορισμού λόγω του εσωτερικού ενδιαφέροντος, δηλαδή των ίδιων των πολιτών της Καλαμάτας.
Με πρόχειρους και μάλλον παρωχημένους υπολογισμούς, θα χρειαζόμασταν μάνι μάνι τη μισή – και βάλε- αποθήκη χωρίς να χρησιμοποιήσουμε ίχνος φαντασίας για κάτι άλλο, απλά για να αντιμετωπίσουμε το παρόν πλάνο περί υποδοχής επισκεπτών κρουαζιέρας ρεαλιστικά.
Ας μετατοπιστούμε, τώρα, λίγο πιο ανατολικά στην περιοχή του Πανελληνίου. Εδώ το σχέδιο προτείνει την μερική κατάργηση της παραλίας για τη δημιουργία ζώνης ναυταθλητισμού σε συνδυασμό με την οικοδόμηση δυο μικρών σχετικά κτισμάτων για τους δυο ναυτικούς ομίλους (2×300 = 600 μ2) της πόλης μας. Κι ενώ τα κτίσματα δεν είναι μεγάλα και θα μπορούσαν ενδεχομένως να «απορροφηθούν» οπτικά με σωστό σχεδιασμό, δημιουργούν ανησυχίες τα εξής σχεδιαστικές αποφάσεις:
- είναι απαραίτητο να είναι δυο ξεχωριστά οικήματα;
- Είναι απαραίτητη η τοποθέτηση τους σε τέτοια εγγύτητα με την παραλία, σε παράβαση τόσο της οριογραμμής αιγιαλού όσο και παραλίας; Κι ενώ πιο ψηλά υπάρχει πολύς χώρος διαθέσιμος; Θα πει κανείς, εκεί είναι σχεδιασμένο πάρκινγκ – 62 θέσεων. Οι οποίες δε θα σώσουν βεβαίως το οξύ πρόβλημα στάθμευσης της παραλίας ούτε αν μείνουν 62, ούτε αν ελαττωθούν σε 42, ούτε κι αν βεβαίως γίνουν 102.
- Και τέλος, είναι απαραίτητη η δημιουργία τεχνητού εδάφους (τσιμεντοκυβόλιθοι) σε αντικατάσταση της αμμουδιάς;
Ιδίως η τελευταία πρόταση είναι μια σκέψη που δύσκολα μπορεί να μεταβολιστεί, κοινώς να «πάει κάτω». Σε μια πόλη η οποία στο πιο κεντρικό σημείο του παραλιακού της μετώπου διαθέτει αμμουδιά – η οποία παρεμπιπτόντως δεν υπάρχει σε κανένα άλλο σημείο της παραλίας Καλαμάτας – και σε ένα μάστερπλαν που έχει στόχο την μετατροπή του λιμανιού σε ζώνη αναψυχής, δεν υπάρχει άλλη λύση χωροθέτησης των ναυταθλητικών δραστηριοτήτων;
Η ερώτηση είναι ειλικρινής προς σχεδιαστές και γνώστες του θέματος: δεν θα μπορούσε η «άλλη μισή» αποθήκη του λιμενικού, αυτή που δεν θα αποδιδόταν με βάση την παραπάνω επιχειρηματολογία στο κέντρο επισκεπτών κρουαζιέρας- να στεγάσει τα ναυταθλητικά σωματεία της πόλης μας; Τα τετραγωνικά αλλά και οι χρήσεις μοιάζουν να συνεργάζονται.
Ίσως με αυτό τον τρόπο μπορέσουμε να χτυπήσουμε με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια – δηλαδή ΚΑΙ να σώσουμε το παραλιακό μέτωπο και την αμμουδιά, αλλά και να γεμίσουμε ένα υπάρχον γερό κτίριο με χρήσεις, αντί να το κατεδαφίσουμε;
Σίγουρα θα υπάρχουν σκέψεις αντίρροπες σε αυτό, όπως πχ όπως το ζήτημα του χώρου που θα έχανε ο εσωτερικός λιμένας σε στάθμευση λόγω των γλιστρών που θα έπρεπε να υπάρχουν. Η πχ το ζήτημα του βάθους που δε γνωρίζω πόσο σημαντική παράμετρος είναι στη χωροθέτηση των ναυταθλητικών σωματείων. Είμαι εξίσου σίγουρος όμως ότι θα υπάρχουν λύσεις αν κανείς κοιτάξει στη διεθνή σκηνή για καλές πρακτικές.
Αν, πάλι, η απάντηση στην παραπάνω ερώτηση είναι αρνητική, ότι δηλαδή εν τέλει όχι, δεν υπάρχει εναλλακτική τοποθέτηση των ναυταθλητικών σωματείων, τότε θα ήθελα να προτρέψω όλους να φανταστούμε μια λύση δημιουργίας προβλήτας με τελική επιφάνεια από ξύλο, ακόμα και εν μέρει πλωτής, ώστε να μπορεί να αναμειχθεί και να αναδειχθεί ο ναυτικός χαρακτήρας μαζί με τον τουριστικό χαρακτήρα του συγκεκριμένου σημείου. Έχουμε δει σε πολλά σημεία του κόσμου παρόμοιες παραθαλάσσιες λύσεις «τεχνητής παραλίας» εκτός των άλλων στην Κοπεγχάγη, στο Long Island, στο Malmø της Σουηδίας, στο Τελ Αβίβ κτλ. Και βεβαίως, να ξανασκεφτούμε την θέση των κτιρίων ώστε να μην δημιουργούν ασφυξία στην έμπροσθεν παραλία.
Το δυσάρεστο σενάριο- που θα ήταν πραγματικά μια χαμένη ευκαιρία εδώ – θα ήταν η περιοχή που σήμερα είναι αμμουδιά, να τσιμεντωθεί και να γίνει ακόμα ένα τεχνητό κρηπίδωμα που αποκόβει από τη φύση κι αποξενώνει τόσο τον κάτοικο όσο και τον επισκέπτη.
Θέλησα να προσθέσω στο δημόσιο διάλογο δυο ελπίζω ξεκάθαρες σκέψεις τις οποίες και συνοψίζω εδώ:
- Ας μην κατεδαφιστούν οι αποθήκες του Λιμενικού, ας δούμε πώς θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε τον χώρο που προσφέρουν για δημόσιες χρήσεις σχετιζόμενες με κρουαζιέρα και ναυταθλητισμό, αλλά και άλλες χρήσεις αναψυχής και «συνέρχεσθαι».
- Ας αποφύγουμε να πληγώσουμε την μικρή αλλά σημαντική αμμουδιά του Πανελληνίου, αναζητώντας καταρχήν άλλη χωροθέτηση των δραστηριοτήτων ναυταθλητισμού. Αν δε μπορούμε, ας προσέξουμε πολύ τη χωροθέτηση και ελαχιστοποίηση κτισμάτων, καθώς και τον εν γένει σχεδιασμό να είναι φιλικός προς τους λουόμενους ώστε το όλο εγχείρημα να έχει όσο το δυνατόν μικρότερη περιβαλλοντική επίπτωση (πχ ξύλινη αποβάθρα αντί για τσιμέντωμα).
Και για να ενισχύσω την παραπάνω επιχειρηματολογία με έργα, κι όχι μόνο με λόγια, θα ήθελα να προσφέρω pro bono στο δήμο μια συνοπτική προμελέτη (ένα concept design) μιας εναλλακτικής πραγματικότητας, που θα εξηγούσε πώς η αποθήκη θα μπορούσε να αποτελέσει κέντρο υποδοχής κρουαζιέρας, δημόσιο χώρο, εστίαση και -αν αυτό είναι εφικτό-των σωματείων ναυταθλητισμού καθώς και πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε διαφορετικά το θέμα της παραλίας του Πανελληνίου.
Τέλος, επισημαίνω ότι οι παραπάνω θέσεις μου είναι θέσεις φιλοπατρίας και επιστημονικής λογικής και είναι προφανώς διαπαραταξιακές. Ευχαριστώ για την προσοχή σας, στη διάθεσή σας για οποιασδήποτε μορφής διάλογο.
Κοπεγχάγη, 21 Γενάρη 2022
Με εκτίμηση,
Κώστας Πουλόπουλος
Αρχιτέκτονας ΕΜΠ, ΜΑΑ, Μ.Εng
Διευθυντής αρχιτεκτονικού studio SquareOne
