ΜΕΣΩ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ – ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
Του ΚΩΣΤΑ Α. ΜΑΡΚΑΚΗ
Απευθύνεται – πέραν των τουριστών – και σε Πεζοπόρους – Ποδηλάτες – Μοτοσυκλετιστές – Αυτοκινητιστές – Φυσιολάτρες κλπ της Μεσσηνίας, που μπορούν να επαναλάβουν από στεριάς τον αρχαίο “Περίπλου” των 7 Πόλεων – Βασιλείων, οι οποίες στα χρόνια του Ομήρου ήταν παραθαλάσσιες ! Στις χιλιετίες που μεσολάβησαν τα ποτάμια και τα ρέματα με τις προσχώσεις τους μετέφεραν την ακτογραμμή. Η διαδρομή κατ’ αρχήν περνά μέσω :
Ίκλαινας – Πύλου – Μεθώνης – Κορώνης – ΠΗΔΑΣΟΥ (Λογγάς) – Πεταλιδίου – ΑΙΠΕΙΑΣ (Ριζόμυλου) – Μεσσήνης – Αρχαίας Μεσσήνης – ΑΝΘΕΙΑΣ (Θουρία) – ΦΕΡΩΝ (Καλαμάτα) – ΙΡΗΣ (Αβίας) – Κιτριών – ΕΝΟΠΗΣ (Κάμπου) – ΚΑΡΔΑΜΥΛΗΣ – Στούπας, αλλά θα μπορούσε να επεκταθεί βόρεια προς Νέδα – Επίκουρο Απόλλωνα έως Ολυμπία και νότια προς Οίτυλο – Αρεόπολη – Φάρο Ακρ. Ταίναρο.
Η διαδρομή, που περνά από τους σημαντικότερους ιστορικούς – αρχαιολογικούς προορισμούς στη Μεσσηνία, περιλαμβάνει και τις Επτά Πόλεις – Βασίλεια που πρόσφερε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα μαζί με μια κόρη του και την επιστροφή της Βρισηΐδας, ώστε να εξευμενίσει την μήνη του για την αρπαγή της τελευταίας.
Επισυνάπτονται αποσπάσματα από δύο σχετικές δημοσιεύσεις:
(α) https://aristomenismessinios.blogspot.com/2017/05/blog-post_16.html
(β) THE SEVEN CITIES OFFERED BY AGAMEMNON TO ACHILLES, R. Hope Simpson, Source: The Annual of the British School at Athens, Vol. 61 (1966), pp. 113-131Published
Η ανάρτηση και η διαδρομή αφιερώνονται στη μνήμη του αρχαιολόγου – ερευνητή του μυκηναϊκού πολιτισμού, που έγραψε πλήθος άρθρων και βιβλίων για τους μυκηναίους στη Μεσσηνία, Καθηγητή Richard Hope Simpson, που έφυγε 11.11.2016, 86 ετών, στο Kingston, Ontario, Canada.
(α) https://aristomenismessinios.blogspot.com/2017/05/blog-post_16.html
Η Ομηρική Ιρή και η Αρχαία Αβία
“Από την Ιλιάδα μαθαίνουμε ότι την εποχή του Τρωϊκού πολέμου, δηλαδή το -13ο αιώνα, στην παραλία του Μεσσηνιακού κόλπου βρισκόντουσαν επτά πανέμορφες πολιτείες που ευημερούσαν: η Καρδαμύλη, η Ενόπη, η Ιρή, οι Φαρές, η Άνθεια, η Αίπεια και η Πήδασος.
Σ’ εκείνα τα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου η Μεσσηνία, εκτός από την περιοχή της Πύλου, υπαγόταν στο βασιλιά της Σπάρτης. Αργότερα, μετά τον πόλεμο και αφού πέθανε ο Μενέλαος της Σπάρτης, οι ενδείξεις που υπάρχουν μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι πόλεις του Μεσσηνιακού κόλπου βρισκόντουσαν στη σφαίρα επιρροής του βασιλιά της Πύλου, γιατί η κυριαρχία της Σπάρτης είχε περιοριστεί.
Η θέση των επτά πόλεων του Μεσσηνιακού κόλπου αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο διαμάχης και αμφισβήτησης. Αν εξαιρέσουμε την Καρδαμύλη, που διατηρεί την ομηρική της ονομασία, για τις άλλες υπάρχουν άλλοτε λιγότερες και άλλοτε περισσότερες αμφιβολίες και συνεχίζονται οι συζητήσεις και οι αντιγνωμίες. Η Ενόπη δεν έχει εντοπιστεί και πολλά έχουν γραφεί για την πιθανή θέση της. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι βρισκόταν στην περιοχή των Κιτριών. Αλλά στη θέση αυτή δεν έχει βρεθεί Μυκηναϊκός οικισμός. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η Ενόπη ήταν στη θέση του κάστρου της Ζαρνάτας. Δεν αποκλείεται όμως να ήταν κάποιος οικισμός κοντά στις Κιτριές, που ίσως σήμερα να έχει σκεπαστεί από τη θάλασσα. Ο Παυσανίας γράφει ότι τη θέση της Ιρής την πήρε η Αβία και για την τελευταία σήμερα δεν πρέπει να έχουμε αμφιβολία ότι βρισκόταν στη θέση της Παλιόχωρας. Να σημειωθεί ότι στην περιοχή αυτή δεν υπάρχουν ευρήματα της Μυκηναϊκής Περιόδου. Μόνο ελάχιστα ίχνη βρέθηκαν στη θέση Καστράκι της Κάτω Σέλιτσας (Βέργας), δηλαδή εκεί που άλλοτε κατέληγε ανατολικά η ξερολιθιά της Βέργας του Αρμυρού. Από παλιά έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι την Ιρή θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην περιοχή της Γιάννιτσας. Εκεί στα χρόνια του Παυσανία (+160/ +180) βρισκόταν η πόλη των Καλαμών και τούτο επιβεβαιώνεται από την παρουσία σχετικής επιγραφής στα Περιβολάκια της Γιάννιτσας κοντά στο Κεφαλάρι και την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.
Οι Φαρές φαίνεται ότι ήταν στην Καλαμάτα. Άλλωστε στην περιοχή Τούρλες βρέθηκαν ίχνη, που συνηγορούν ότι στη Μυκηναϊκή περίοδο υπήρχε εκεί οικισμός. Αναφέρεται ότι το Διοκλή, γιό του Ορτίλοχου επισκέφθηκε στις Φαρές ο Τηλέμαχος, ταξιδεύοντας από την Πύλο στη Σπάρτη, προκειμένου να πληροφορηθεί από το Μενέλαο για την τύχη του πατέρα του Οδυσσέα. Κατά μια άλλη παλαιότερη άποψη ήταν στη θέση της Αρμίτσας, δηλαδή εκεί που βρίσκονται τα θεμέλια μεγαλιθικού οικισμού κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, νοτιοδυτικά του μοναστηριού της Τίμιοβας. Πιστεύεται ότι η Άνθεια βρισκόταν κοντά στη θέση της σημερινής Θουρίας, που φαίνεται πως στα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου λογιζόταν για παραλιακή πόλη, γιατί δεν είχε ακόμη σχηματιστεί από προσχώσεις ο κάμπος, όπου σήμερα είναι το αεροδρόμιο της Καλαμάτας. Την Αίπεια, άλλοι την τοποθετούν κοντά στην Άνθεια και άλλοι στην περιοχή του Ριζόμυλου, όπου και υπάρχουν ίχνη Μυκηναϊκού οικισμού. Την Πήδασο με τα αμπέλια της ο Παυσανίας την τοποθετεί στη Μεθώνη, ενώ νεώτεροι ερευνητές υποθέτουν ότι θα βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Λογγάς. Πέρα από αυτές τις πόλεις που έταξε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα, κοντά στην Ιρή ήταν και η Γερήνια, την οποία ο Παυσανίας ταυτίζει με την Ενόπη.”
Η προσφορά του Αγαμέμνονα στον Αχιλλέα
Ο στόλος των Αχαιών πλέοντας για την Τροία έκανε πολλές επιδρομές και λαφυραγώγησε αμέτρητους τόπους. Τα πολύτιμα λάφυρα που συγκέντρωσαν οι πολιορκητές τα μοίρασαν μεταξύ τους. Την πρώτη μερίδα από ακριβά αντικείμενα και σκλάβους την πήρε ο Αγαμέμνονας κι ανάμεσα σ’ αυτά του έλαχε και η Χρυσηίδα, η κόρη του Χρύση, που ήταν ιερέας του Απόλλωνα σε πόλη γειτονική της Τροίας. Κατά τον ίδιο τρόπο ο Αχιλλέας πήρε τη Βρισηίδα και ανάλογα ήταν τα λάφυρα του Οδυσσέα, του Αίαντα κλπ.
Ύστερα από λίγο καιρό έφτασε ικέτης στο στρατόπεδο των πολιορκητών ο Χρύσης, κρατώντας στο χέρι του το χρυσό ραβδί του ιερέα και πρόσφερε αμέτρητα και πολύτιμα λύτρα για να εξαγοράσει τη Χρυσηίδα. Η όψη του ιερέα και τα ικετευτικά του λόγια συγκίνησαν τους Αχαιούς, που όλοι τον επιδοκίμασαν και ζήτησαν να γίνει δεκτό το αίτημά του. Αντίθετα όμως από τους συμπατριώτες του, ο Αγαμέμνονας τον έδιωξε και πρόσταξε να μην ξαναγυρίσει κοντά του, γιατί, όπως του είπε, άλλη φορά δεν θα τον έσωζε ούτε το ιερό ραβδί που κρατούσε. Του δήλωσε καθαρά πως τη Χρυσηίδα θα την έπαιρνε στο παλάτι του, για να γεράσει κοντά του. Η συμπεριφορά του Αγαμέμνονα εξόργισε το Θεό Απόλλωνα για την κακομεταχείριση του ιερέα του και έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών. Τότε ο μάντης Κάλχας προφήτευσε, πως για να εξευμενίσουν τον Απόλλωνα, πρέπει να ελευθερώσουν τη Χρυσηίδα, ώστε να γυρίσει στον πατέρα της.
Ο Αγαμέμνονας το δέχτηκε, αλλά έστειλε και πήρε από τη σκηνή του Αχιλλέα τη Βρισηίδα. Όμως αυτό εξόργισε τον Αχιλλέα που αποτραβήχτηκε από το στρατόπεδο και σταμάτησε να παίρνει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις. Η απουσία του από τις μάχες είχε αποτέλεσμα οι Τρώες να πετύχουν πολλές νίκες σε βάρος των Ελλήνων. Τα παθήματα των Αχαιών μαλάκωσαν τον Αγαμέμνονα, που άκουσε τη συμβουλή του Νέστορα και έστειλε μαντατοφόρους στον Αχιλλέα, για να γυρίσει στο στρατόπεδο με την υπόσχεση, ότι θα του επέστρεφε τη Βρισηίδα, που την είχε απείραχτη. Ακόμη του πρότεινε, όταν γυρίσουν από την Τροία στην πατρίδα, να τον κάνει γαμπρό του, δίνοντάς του για γυναίκα μια από τις τρεις θυγατέρες του και πρόσφερε για προίκα τις επτά πολιτείες του Μεσσηνιακού κόλπου, που όπως φαίνεται είχε στην κυριαρχία του.
Το κείμενο των Στίχων του Ομήρου σε μετάφραση, που αναφέρονται στην πρόταση του Αγαμέμνονα, είναι:
“Και όταν κάποτε φτάσουμε στην εύφορη χώρα του Αχαϊκού Άργους θα μπορούσε να γίνει γαμπρός μου, θα τον τιμήσω όμοια με τον Ορέστη, που πολυαγαπημένος μου μεγαλώνει με όλα του τα καλά.
Τρεις κόρες έχω στο καλοστεριωμένο παλάτι μου, Τη Χρυσοθέμη, τη Λαοδίκη και την Ιφιάνασσα, όποια θέλει απ’ αυτές αξαγόραστη ας την πάρει στο σπίτι του Πηλέα για γυναίκα του πολυαγαπημένη. Κι εγώ θα δώσω από πάνω δώρα πάρα πολλά όσα ποτέ κανείς δεν έδωσε στην κόρη του. Θα του δώσω επτά πολιτείες που είναι καλά κατοικημένες, την Καρδαμύλη και την Ενόπη και την καταπράσινη Ιρή και τις πανίερες Φηρές και την Άνθεια με τα βαθειά λειβάδια και την Αίπεια την όμορφη και την Πήδασο με τα αμπέλια. Όλες είναι πλάι στη θάλασσα, οι πιο κοντινές στην αμουδερή Πύλο. Μέσα σ’ αυτές ζούνε άνθρωποι με πολλά αρνιά και με πολλά βόδια, που θα τον τιμήσουν σαν θεό με τα δώρα τους και κάτω από το σκήπτρο του θα πληρώνουν μεγάλους φόρους”.
(Ομήρου, Ιλιάδα, Ι, στίχ. 141 κ.ε., και 238 κ.ε.)
(β) THE SEVEN CITIES OFFERED BY AGAMEMNON TO ACHILLES
Author(s): R. Hope Simpson, Source: The Annual of the British School at Athens, Vol. 61 (1966), pp. 113-131Published
THE LOCATIONS OF THE SEVEN CITIES
The results from the latest fieldwork serve to strengthen the existing arguments for the location of Φηραί at Kalamata. Καρδαμύλη and Ενόπη are also securely fixed; and it remains likely that Ιρή is to be placed somewhere in the vicinity of Abia, and that another City is represented by the Mycenaean remains on the ridge to south of the historic Thouria. I have tried to demonstrate that there is no valid reason to exclude the western side of the Messenian Gulf from the territory of the Seven Cities; and the ancient traditions, although somewhat muddled and haphazard,’suggest that, of Άνθεια, Αίπεια and Πήδασος, two are to be located on this coastline. These sources also agree in regarding Thouria as the successor of either Άνθεια or Αίπεια. Οf the two names, Άνθεια is perhaps to be preferred, being favoured by Pausanias, by one of Strabo’s sources, and by Stephanus of Byzantium (s.v. Θούριοι). In addition, the Homeric epithet βαθυλείμων seems admirably suited to the location of Thouria. If, therefore, we accept that the forerunner of Thouria was probably Άνθεια, we are left with Αίπεια and Πήδασος.
There are no clear indications as to where these last names should be placed. As has been noted above, the Mycenaean settlement at Nichoria (Rizomylo) has certainly been accorded a considerable share of limelight, and its position on the most direct route from Pylos to Kalamata recalls the journeys of Telemachos from Pylos to Sparta and back. It is also probable that it was at one time more accessible by sea (if we are correct in assuming that the Karya river has here brought down sufficient detritus since Mycenaean times to fill up a former small coastal indentation at this point). It is to be noted that the harbour of ancient Corone (located at Petalidhi less than three kilometres to the south) was once called ‘the harbour of the Achaeans’. We may therefore be tempted to conjecture that Nichoria is the site of one of the Cities. It would, however, be difficult to make out a case for equating it with Πήδασος, since the epithet αμπελόεσσα would appear to be more suitable to the southern part of the western shore of the Gulf, from Longa to Koroni. The high sun-burned terraces of the Mycenaean site at Kaphirio, near Longa, for.instance, now produce currants of great excellence and sweetness, in contrast to the poor specimens grown in the vicinity of Rizomylo, in ground that is low-lying and too well watered.
And the district between Charakopeio and Koroni is now almost a continuous vineyard. We may note too that, if Πήδασος is located to south of Αίπεια along this coastline, the Seven Cities are listed in order from south-east to south-west round the Messenian Gulf, in the manner of a periblus.
