Οι “Φίλοι της Βέργας” για τον πρόσφατο Περιβαλλοντικό Νόμο

Οι “Φίλοι της Βέργας”, Πρωτοβουλία Κατοίκων για την Οικολογία – το Περιβάλλον και τον Πολιτισμό, ως εκ του Καταστατικού μας, των Στόχων και του Έργου μας, θεωρούμε ότι έχουμε υποχρέωση να γνωστοποιήσουμε δημόσια τις θέσεις που μας εκφράζουν έναντι του πρόσφατου “Περιβαλλοντικού” Νόμου, ψηφισθέντος παρά τις αντιδράσεις για πληθώρα Αντι-Περιβαλλοντικών του διατάξεων. Αντί διατύπωσης “δικών μας” απόψεων, που θα αποτελούσαν επανάληψη δημόσιων θέσεων με τις οποίες συμφωνούμε, επιλέγουμε τις κατωτέρω παραπομπές και αποσπάσματα αντιπροσωπευτικών δημοσιεύσεων, τόσο πανελλαδικά, όσο και τοπικά σε Μεσσηνία – Καλαμάτα:

1. Διοικητικών Δικαστών:  εδώ
2. Ειδικού Επιστήμονα στον “Συνήγορο του Πολίτη” :  εδώ
3. Συνδικαλιστικού Φορέα Μηχανικών του ΤΕΕ:  εδώ
4. Δημοτικής Παράταξης Δήμου Καλαμάτας: εδώ
5. Περιβαλλοντικής-Πολιτιστικής Οργάνωσης Μεσσηνίας: εδώ

1. Διοικητικών Δικαστών: Επιφυλάξεις για συγκεκριμένες διατάξεις του περιβαλλοντικού νομοσχέδιου, εκφράζουν οι Διοικητικοί Δικαστές, οι οποίοι άλλωστε εκδικάζουν τις συγκεκριμένες υποθέσεις. Μάλιστα αναφέρουν πως “δεν νοείται τέτοια σημαντικά νομοθετήματα να εισάγονται εν μέσω πανδημίας”.

Στην παρέμβασή τους σημειώνουν:

“…. Η Ένωση Διοικητικών Δικαστών, με την ευαισθησία που δείχνει διαχρονικά για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως επιβεβαιώνει και η πραγματοποίηση πέντε (5) επιτυχημένων συνεδρίων ή διημερίδων με θεματολογία σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα την τελευταία πενταετία, εκφράζει την ανησυχία της για πληθώρα διατάξεων του σχεδίου νόμου που συζητείται στη Βουλή με τίτλο ‘‘Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις’’.

Η ανησυχία μας εστιάζεται, ιδίως, στην πρόβλεψη ταχύρρυθμων διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης, οι οποίες δεν θα διασφαλίζουν αντικειμενικώς τον πλήρη έλεγχο της τήρησης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, στις διατάξεις που αφορούν την έρευνα για υδρογονάνθρακες, στις διατάξεις για τις οικιστικές πυκνώσεις και στην κατάργηση του καθεστώτος προστατευόμενων περιοχών.

Σε κάθε περίπτωση δεν νοείται τέτοια σημαντικά νομοθετήματα να εισάγονται εν μέσω πανδημίας, όπου αντικειμενικά η δυνατότητα παρέμβασης των ενδιαφερόμενων φορέων, μεταξύ των οποίων και η Ένωσή μας (ως και εκ του ότι οι διοικητικοί δικαστές εκδικάζουμε σχετικές διαφορές), είναι περιορισμένη”.

2. Ειδικού Επιστήμονα στον “Συνήγορο του Πολίτη”: Του Νίκου Βίττη, 2 Μαΐου 2020 (Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός, Ειδικός Επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη)

Πού πάσχει ο νέος νόμος για το περιβάλλον ? Το νομοσχέδιο που έχει κατατεθεί στη Βουλή δεν φαίνεται να κινείται στην κατεύθυνση της διασφάλισης του σκοπού ενός περιβαλλοντικού νόμου, συμπιέζοντας καταρχάς τους χρόνους των διαδικασιών σε βάρος της ποιότητας, αυξάνοντας παράλληλα τη διάρκεια ισχύος των περιβαλλοντικών όρων

Σκοπός ενός νόμου για την περιβαλλοντική αδειοδότηση είναι να διασφαλίσει ότι τα έργα και δραστηριότητες θα έχουν τη μικρότερη δυνατή επίπτωση στο περιβάλλον, τόσο κατά τη διάρκεια κατασκευής όσο και κατά τη διάρκεια λειτουργίας, αλλιώς δεν θα είναι δυνατή η υλοποίησή τους. Οι διαδικασίες για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός είναι αρχικά η εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, η ενημέρωση του κοινού και η δυνατότητα να εκφραστεί να ληφθεί υπόψη η γνώμη του, αλλά και άλλων φορέων και υπηρεσιών, πριν από τη λήψη οποιαδήποτε απόφασης και, τέλος, η θέσπιση όρων για την λειτουργία μιας δραστηριότητας των οποίων η τήρηση θα ελέγχεται τακτικά και οι όροι θα αναθεωρούνται σε εύλογα διαστήματα. Κρίσιμο είναι να αντιληφθεί κανείς ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν χωρά στάθμιση, αλλά προέχει η προστασία του περιβάλλοντος, δηλαδή, δεν επιτρέπουμε κάποιο έργο. Οι διαδικασίες, ιδίως για μεγάλα και σύνθετα έργα, μπορεί να κρατήσουν μερικούς μήνες. Σημειώνουμε ότι όλη σχεδόν η ελληνική περιβαλλοντική νομοθεσία στηρίζεται στο ενωσιακό δίκαιο (βλ. σχετική Οδηγία για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τις τροποποιήσεις της) και τις διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει με νόμο η Βουλή. Κατά συνέπεια θα πρέπει να είναι τουλάχιστον συμβατή με το παραπάνω δίκαιο.

Το νομοσχέδιο που έχει κατατεθεί στη Βουλή και καλείται «Εκσυγχρονισμός της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας» δεν φαίνεται να κινείται στην κατεύθυνση της διασφάλισης του σκοπού ενός περιβαλλοντικού νόμου, συμπιέζοντας καταρχάς τους χρόνους των διαδικασιών σε βάρος της ποιότητας, αυξάνοντας παράλληλα τη διάρκεια ισχύος των περιβαλλοντικών όρων. Κάποια από τα σημεία που είναι προβληματικά είναι:

• Μείωση του χρόνου ελέγχου πληρότητας των φακέλων της ΜΠΕ κατά πέντε εργάσιμες ημέρες. Αυτό ίσως να μη φαίνεται τόσο σημαντικό, αλλά απαλείφοντας παράλληλα και τη λέξη «τυπική» από τον ισχύοντα νόμο σημαίνει ότι πρόκειται για έλεγχο ουσίας των μελετών που κατατέθηκαν, σε συνδυασμό δε με την υποστελέχωση των υπηρεσιών, καθιστά πρακτικά αδύνατη την σωστή διεκπεραίωση. Αν και είναι ορθότερο να γίνεται έλεγχος ουσίας πριν τη διαβούλευση, τότε θα πρέπει να δίνεται και αντίστοιχος εύλογος χρόνος.
• Αν και η σχετική οδηγία αναφέρεται σε «εύλογα χρονοδιαγράμματα για τα διάφορα στάδια, επαρκούς διάρκειας» για την ενημέρωση των αρχών και του κοινού «ώστε να προετοιμασθούν και να συμμετάσχουν αποτελεσματικά στη λήψη περιβαλλοντικής απόφασης», η μείωση της διάρκειας διαβούλευσης κατά 15 ημέρες, σε συνδυασμό με την ασάφεια που μπορεί να δημιουργηθεί από τη διατύπωση του σχετικού άρθρου ως προς τον πότε ξεκινά η σχετική διαβούλευση, συμπιέζει σημαντικά το διαθέσιμο χρόνο ενημέρωσης και κατάθεσης απόψεων για το έργο. Μπορώ να μεταφέρω την προσωπική μου εμπειρία, ότι στο πλαίσιο καθηκόντων μου για να καταφέρω συγκεντρώσω τις απαραίτητες πληροφορίες για ένα έργο προκειμένου να σχηματίσω γνώμη (που περιλάμβανε αναζήτηση στοιχείων από υπηρεσίες, επιστημονικών μελετών, συναντήσεις με επιστήμονες σχετικούς με το αντικείμενο) χρειάστηκαν περισσότερο από δύο μήνες. Θεωρητικά, όλα τα στοιχεία θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στην ΜΠΕ, ωστόσο, πολύ συχνά οι ΜΠΕ είναι ελλιπείς, απουσιάζουν στοιχεία της μελέτης του έργου (απλά αναφέρονται οι επιπτώσεις), αναφέρονται σε γενικές αλλά όχι σημειακές επιπτώσεις, προτείνονται λύσεις που είτε δεν έχουν δοκιμαστεί στο παρελθόν – άρα δεν μπορεί να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά τους – , είτε δεν μπορούν να πετύχουν το σκοπό. Δυστυχώς, έχω εκατοντάδες παραδείγματα να αναφέρω.
• Προβλέπεται ότι αν οι υπηρεσίες δεν γνωμοδοτήσουν μέσα στο χρόνο διαβούλευσης, η «σιωπή» τους θα λαμβάνεται ως θετική γνώμη για το έργο. Αν και μοιάζει σαν μέσο πίεσης προκειμένου να γνωμοδοτήσουν εγκαίρως, εντούτοις πρόκειται για μια «πλασματική» θετική γνώμη, αντίθετη στο πνεύμα των οδηγιών η οποία αναφέρεται όχι μόνο στη διατύπωση γνωμών αλλά και στη διάχυσή τους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι πως θα ενισχύσει την άσκηση πίεσης σε υπαλλήλους από πολιτικούς ή ανώτερους υπηρεσιακούς παράγοντες για να μη γνωμοδοτήσουν, όταν θα έχουν αντίθετη άποψη. Δυστυχώς και σε αυτό έχω πληθώρα παραδειγμάτων να αναφέρω.
• Το σχέδιο νόμου διαχωρίζει τις γνώμες που θα κατατεθούν σε ουσιώδεις και μη oυσιώδεις. Στην περίπτωση ουσιωδών γνωμών συνεδριάζει το Κεντρικό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης. Ουσιώδεις θεωρούνται μόνο όσες υποβάλλονται από δημόσιες αρχές, και όχι βάσει του περιεχομένου τους, παραβιάζοντας ευθέως την οδηγία5 και την Σύμβαση του Άαρχους (ν.3422/2005).
• Σύμφωνα με το νομοσχέδιο «η υποβολή συμπληρωματικών στοιχείων από τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας κατόπιν αιτήματος της αρμόδιας περιβαλλοντικής αρχής, σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας, είναι υποχρεωτική για τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας, αλλά, σε καμία περίπτωση δεν αναστέλλει τις ως άνω προθεσμίες». Ωστόσο, αυτό πρακτικά σημαίνει πως ουσιώδη στοιχεία ενδέχεται να μην τεθούν υπόψη του κοινού κατά τη διάρκεια διαβούλευσης. Εφόσον, κατά τον έλεγχο πληρότητας ή σε μεταγενέστερο στάδιο, διαπιστωθεί ότι απουσιάζουν κρίσιμα στοιχεία για τη λήψη απόφασης τότε κατά την άποψή μου όχι μόνο δεν μπορεί να διενεργηθεί διαβούλευση, αλλά ενδεχομένως να πρέπει να επαναληφθεί. Μπορεί να μοιάζει σαν το παιχνίδι φιδάκι που ξεκινάς από την αρχή, ωστόσο, αυτό θα αποτελέσει αντικίνητρο για τους επενδυτές ή κατασκευαστές να υποβάλλουν ελλιπείς μελέτες. Πχ ορνιθολογική μελέτη περιείχε δύο μόνο περιόδους (εποχές) παρατήρησης και όχι πλήρες έτος. Οι υπόλοιπες περίοδοι παρατήρησης κατατέθηκαν αργότερα. Εφαρμόζοντας το άρθρο αυτό, θα συνιστούσε παραβίαση της Οδηγίας (και στην συγκεκριμένη περίπτωση και της Οδηγίας NATURA 2000) και της Σύμβασης του Άαρχους η προσκόμιση των στοιχείων κατόπιν της διαβούλευσης.
• Η δημόσια διαβούλευση, στις περιπτώσεις όπου απαιτείται, θα διεξάγεται μέσω του Ηλεκτρονικού Περιβαλλοντικού Μητρώου. Χωρίς αυτό να είναι καταρχάς κακό, αποκλείει ωστόσο τη διενέργεια δημόσιας ακρόασης η οποία όχι μόνο προβλέπεται αλλά και συστήνεται από τη Σύμβαση του Άαρχους. Η διαδικασία δημόσιας ακρόασης δίνει τη δυνατότητα, ιδίως στις τοπικές κοινωνίες να θέσουν άμεσα ερωτήματα στους επενδυτές και τους μελετητές και να δοθούν διευκρινήσεις για ζητήματα που συχνά είναι ασαφή ή ιδιαίτερα τεχνικά για να είναι κατανοητά. Μάλιστα πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στην C-280/18/7.11.2019 απόφασή8 του έκρινε ότι οι διαβουλεύσεις είναι κρίσιμο να γίνονται στους Δήμους και ότι μόνη η ηλεκτρονική ανάρτηση της μελέτης, που δηλώνει τον χρόνο έναρξής της διαβούλευσης δεν επαρκεί για να διασφαλίσει τις προϋποθέσεις μιας σωστής διαβούλευσης.
• Με τον νόμο αυξάνεται η διάρκεια ισχύος των περιβαλλοντικών όρων σε 15ετία που μπορεί να ξεπεράσει την 20ετία κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Πέρα από την προσωπική μου άποψη πως οι περιβαλλοντικοί όροι σε πλήθος περιπτώσεων είναι αόριστοι και για να είναι αποτελεσματικοί θα έπρεπε να επιβάλλονται με σαφήνεια και σε ορισμένες περιπτώσεις και κατά το στάδιο εκπόνησης της μελέτης, ο μη συχνός επανέλεγχος των περιβαλλοντικών όρων, σε συνδυασμό με τις λιγοστές ή ανύπαρκτες επιθεωρήσεις, δεν διασφαλίζουν επαρκώς την προστασία του περιβάλλοντος. Θεωρητικά η διοίκηση μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιβάλλει όρους αν διαπιστώσει πως δεν διασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος. Ωστόσο, αφενός η τεχνολογία εξελίσσεται, αφετέρου το περιβάλλον και τα δεδομένα μεταβάλλονται συνεχώς και συνεπώς επιβάλλεται, είτε η θέσπιση κριτηρίων επανεξέτασης των περιβαλλοντικών όρων, είτε ακόμη και μείωση του χρόνου ισχύος της διάρκειάς τους προκειμένου να υπάρχει επαρκής προληπτική προστασία.
• Στο νομοσχέδιο καταργείται η υποχρέωση υποβολής στοιχείων του πως επηρεάστηκε το περιβάλλον από μια δραστηριότητα ή της αποτύπωσης της κατάστασης του περιβάλλοντος σε περίπτωση ανανέωσης ή τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων μιας δραστηριότητας αντίστοιχα. Η διαχρονική καταγραφή των επιπτώσεων στο περιβάλλον αποτελεί τη βάση για την επιβολή επιπλέον ή αυστηρότερων όρων, όπως επίσης και η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης ώστε να μπορεί να γίνει σύγκριση σε βάθος χρόνου.

Το νομοσχέδιο είναι τεράστιο, περιλαμβάνει δεκάδες ζητήματα που χρήζουν σχολιασμού τόσο για την περιβαλλοντική διαδικασία, όσο και για τις οικιστικές πυκνώσεις, τα κτίσματα σε δάση, Φ/Β δίπλα σε ρέματα, τη σύσταση ΑΕ για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών και μεταφορά αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος που αφορούν γενικότερα την προστασία του περιβάλλοντος, την αδειοδότηση ΑΠΕ, τη διαχείριση απορριμμάτων κά, εντούτοις ένα κρίσιμο άρθρο είναι αυτό που τροποποιεί το π.δ. χρήσεων γης.

Η κατάταξη των χρήσεων γης είναι ένα εργαλείο πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού. Δηλαδή, αφορά την επέμβαση του ανθρώπου και περιγράφει το είδος της χρήσης στο χώρο. Η υπαγωγή των προστατευόμενων περιοχών στις γενικές κατηγορίες χρήσεων έρχεται σε αντίθεση με την επιστημονική πρακτική. Η διατήρηση της φύσης δεν συνιστά χρήση από τον άνθρωπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος να δραστηριοποιείται, ανάλογα με το είδος της προστασίας, στις περιοχές αυτές. Ωστόσο, οι δραστηριότητες ή κατασκευές καθορίζονται βάσει μελέτης και όχι δια νόμου. Αν και ο νόμος διατείνεται ότι οι τελικές χρήσεις θα επιλεγούν βάσει μελέτης, εντούτοις στις ζώνες διαχείρισης οικοτόπων και ειδών ορίζει ότι μπορεί να λαμβάνουν χώρα μεταξύ άλλων «εξορυκτικές δραστηριότητες (Ορυχεία – Λατομεία – Μεταλλεία, Αμμοληψία, Ζώνες αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων)». Επίσης, στο ίδιο άρθρο περιλαμβάνονται και κατασκευές που δεν συνιστούν χρήση με την επιστημονική έννοια του όρου, αλλά συνδέονται με τις χρήσεις γης, προκαλώντας σύγχυση.

Τα παραπάνω προδίνουν σαφέστατα την πρόθεση επέμβασης στις περιοχές αυτές, δίνοντας με τις διατάξεις αυτές ένα πέπλο νομιμότητας για κάτι που μπορεί να γίνει μόνο κατόπιν επιστημονικής έρευνας, ενώ ειδικά σε αυτές τις περιοχές μπορεί να μην είναι καν ζήτημα στάθμισης των δεδομένων αλλά να προέχει η προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι αν και οι χρήσεις γης έχουν καθοριστεί με προεδρικό διάταγμα, εδώ τροποποιούνται με νόμο. Τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις προσπαθώντας, συνήθως, να παρακάμψουν το ΣτΕ (είτε επειδή ο νόμος δεν προσβάλλεται ευθέως δικαστικά, είτε επειδή το προεδρικό διάταγμα περνάει από προηγούμενο έλεγχο από το δικαστήριο) ρυθμίζουν ζητήματα, που θα έπρεπε να καθορίζονται με προεδρικό διάταγμα, ενσωματώνονται σε νόμο. Πέραν του ότι έχει δημιουργηθεί μια απίστευτη στρέβλωση στο δικαιϊκό σύστημα, συχνά οι πράξεις που στηρίζονται στις διατάξεις αυτές κρίνονται στην συνέχεια αντισυνταγματικές. Και μένουν όλοι έκπληκτοι και αναρωτιούνται γιατί.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Στο site της Βουλής αναρτήθηκε το Σάββατο εκ νέου το σχέδιο νόμου. Έχει απαλειφθεί μια από τις επίμαχες διατάξεις τις οποίες σχολιάζω, αυτή στην οποία λαμβανόταν ως θετική η «σιωπή» μιας υπηρεσίας. Ωστόσο, μετατίθεται το βάρος στην υπηρεσία που προβαίνει σε έλεγχο της πληρότητας του φακέλου. Αν η υπηρεσία δεν αποφανθεί εντός της προθεσμίας που θέτει ο νόμος ο φάκελος θεωρείται πλήρης. Αυτό μπορεί εύκολα να συμβεί, είτε επειδή μπορεί να κατατεθούν ταυτόχρονα πολλές μελέτες και οι υπηρεσίες είναι υποστελεχωμένες και δεν έχουν όλοι οι υπάλληλοι τη σχετική τεχνογνωσία, είτε να μην αποφανθούν κατόπιν πιέσεων τρίτων παραγόντων.

3. Συνδικαλιστικού Φορέα Μηχανικών του ΤΕΕ: Το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν πρέπει να αδειοδοτήσει νέα αιολικά πάρκα σε περιοχές Natura, προκειμένου να προστατεύσει επαρκώς τα φυσικά οικοσυστήματα και τα απειλούμενα είδη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας νέας έρευνας από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, οι ανεμογεννήτριες που ήδη βρίσκονται σε διάφορα στάδια αδειοδότησης για περιοχές εκτός Natura επαρκούν για να υπερκαλυφθεί κατά δύο έως τρεις φορές ο εθνικός στόχος για το 2030.

Παρά ταύτα, αυτή τη στιγμή εκκρεμεί η αδειοδότηση για επιπλέον 5.514 ανεμογεννήτριες μέσα σε προστατευόμενες περιοχές.

Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι αιολικοί σταθμοί που λειτουργούν σήμερα στη χώρα καλύπτουν ήδη το μισό (49,78%) του στόχου μας για το 2030 (7.050 MW). Το μεγαλύτερο μέρος αυτών (37,04% του εθνικού στόχου, ή 1.702 ανεμογεννήτριες) βρίσκεται σε περιοχές εκτός Natura, ενώ εντός Natura λειτουργούν σήμερα 705 ανεμογεννήτριες (12,74% του εθνικού στόχου).

Την περίοδο αυτή έχει υποβληθεί προς αδειοδότηση ένας μεγάλος αριθμός επενδυτικών σχεδίων για νέα αιολικά πάρκα. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, αν κατασκευαστούν και λειτουργήσουν όλα τα αιολικά πάρκα που έχουν αιτηθεί άδεια από το υπουργείο Περιβάλλοντος, τότε η Ελλάδα θα ξεπεράσει τον στόχο αυτό κατά έξι φορές. Οι επενδυτές, όμως, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον και για τις περιοχές Natura, στις οποίες στο άμεσο μέλλον προγραμματίζεται να εγκατασταθούν επιπλέον 5.514 ανεμογεννήτριες, συνολικής ισχύος 15.265 MW. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι, κατά πόσον πρέπει το υπουργείο Περιβάλλοντος να αδειοδοτήσει όλες τις αιτήσεις που έχουν υποβληθεί, ή αν θα πρέπει η έμφαση να δοθεί μόνο στις περιοχές που δεν προστατεύονται.

Η ερευνητική ομάδα καταλήγει σε τρεις προτάσεις:

• Να σταματήσει προσωρινά το υπουργείο Περιβάλλοντος να εγκρίνει τις νέες αιτήσεις για αιολικά πάρκα, μέχρι να ολοκληρωθούν το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που εκπονούνται σήμερα για τις προστατευόμενες περιοχές.
• Να επιτραπεί η ολοκλήρωση της διαδικασίας αδειοδότησης μόνο για όσες περιπτώσεις αφορούν αιολικά πάρκα εκτός Natura (μελλοντικά να εξεταστεί η «απόσυρση» όσων βρίσκονται μέσα σε προστατευόμενες περιοχές και έχει τεκμηριωθεί ότι προκαλούν ζημιά στο περιβάλλον).
• Και να δοθεί προτεραιότητα στην εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις πιο υποβαθμισμένες οικολογικά περιοχές όπου υπάρχει ήδη πυκνό οδικό δίκτυο.

– Το κύριο ζήτημα που έρχεται έντονα στην επιφάνεια τα τελευταία χρόνια είναι οι συνέπειες των αιολικών πάρκων στην «υγεία» των προστατευόμενων περιοχών και ειδών.

Αλλά και το ότι δεν συνεκτιμάται κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης το περιβαλλοντικό οικονομικό όφελος, δηλαδή οι υπηρεσίες που προσφέρει το περιβάλλον. «Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία για τις αρνητικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων και των συνοδών τους έργων, οδικού δικτύου, στη βιοποικιλότητα και στα φυσικά οικοσυστήματα»

Οι επιστήμονες δεν αμφισβητούν την ανάγκη επέκτασης της χρήσης της αιολικής ενέργειας. «Η ανάπτυξη των ΑΠΕ είναι απολύτως απαραίτητη. Πλην, όμως, απαιτούνται ψύχραιμες, πολυδιάστατες και τεκμηριωμένες επιστημονικά απόψεις για την ορθή χωροθέτησή τους». Πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή στη μεγιστοποίηση του κέρδους των εταιρειών που επενδύουν στις ΑΠΕ με το ελάχιστο περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος.

Μια πτυχή που σπάνια ακούγεται στον δημόσιο λόγο, αλλά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναδεικνύεται μέσα από την έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Πρόκειται για τον αποκαλούμενο «κατακερματισμό» της γης, δηλαδή την ολοένα και αυξανόμενη απώλεια φυσικών οικοσυστημάτων από την επέκταση του οικιστικού ιστού, των υποδομών και των δρόμων. Η ερευνητική ομάδα (σε συνεργασία με την «Πίνδο Περιβαλλοντική» και με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο) «χαρτογράφησε» τις περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από κάποιον δρόμο και συνιστούν ενότητες μεγαλύτερες των 50 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Πού κατέληξε;
Υπάρχουν μόλις έξι τέτοιες περιοχές (Λευκά Όρη, Τύμφη, Όλυμπος, Ταΰγετος, όρος Σάος και Σμόλικας) που αντιστοιχούν στο 0,5% της χώρας, να παραμένουν εντελώς «παρθένες», χωρίς καμία μορφή ανθρώπινης παρουσίας. Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, η Ελλάδα καταλαμβάνει μία από τις πρώτες θέσεις στην αύξηση επιφανειών με έντονο κατακερματισμό (+5% το 2009-2012), ενώ με βάση τη Eurostat καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην αύξηση των τεχνητών επιφανειών (2012-2015), με την επέκταση των εργοταξίων να είναι η κύρια πηγή απώλειας φυσικών εκτάσεων. «Η επέκταση των δρόμων έχει σημαντικές συνέπειες στο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα. Η δημιουργία αιολικών πάρκων σε απρόσιτα ορεινά ή νησιωτικά οικοσυστήματα προκαλεί μεγαλύτερη περιβαλλοντική βλάβη από ό,τι περιβαλλοντικό όφελος και αυτό είναι πλέον αποδεδειγμένο επιστημονικά».

4. Δημοτικής Παράταξης Δήμου Καλαμάτας: Του Μανώλη Μάκαρη (Επικεφαλής δημοτικής παράταξης Καλαμάτας «Ανοιχτός Δήμος – Ενεργοί Πολίτες»)

Εν μέσω πανδημίας χωρίς την αναγκαία διαβούλευση και με εκπεφρασμένη την αντίθεση όλων σχεδόν των περιβαλλοντικών οργανώσεων έρχεται προς ψήφιση ο νόμος «εκσυγχρονισμού της περιβαλλοντικής νομοθεσίας» ο οποίος στο βωμό της ανάπτυξης και της προσέλκυσης επενδύσεων δίνει χαριστική βολή στο φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας.
Συγκεκριμένα:

– Περιοχές Natura : Ουσιαστικά θέτει σε αμφισβήτηση την προστασία των περιοχών Natura δημιουργώντας 4 βαθμίδες κλιμακούμενης προς τα κάτω προστασίας εντός των προστατευόμενων περιοχών που επιτρέπουν αλλότριες χρήσεις γης. Έτσι στην «ζώνη διαχείρισης οικοτόπων και ειδών» μεταξύ των άλλων δίνεται η δυνατότητα εξορυκτικών δραστηριοτήτων (ορυχεία, λατομεία – μεταλλεία, αμμοληψία, ζώνες αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων). Επίσης στη «ζώνη βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων» (σε περιοχές εντός σχεδίου ή εντός οικισμού) δύναται να επιτραπούν μεταξύ άλλων η επεξεργασία, αποθήκευση και διάθεση στερεών αποβλήτων αλλά και η επεξεργασία, διάθεση στερεών τοξικών αποβλήτων. Ως γνωστόν στον Δήμο Καλαμάτας υπάρχουν δυο περιοχές Natura (φαράγγι Νέδοντα, όρος Ταΰγετος) οι οποίες δυνητικά μπορεί να κινδυνεύσουν από αλλότριες «αναπτυξιακές» χρήσεις γης.

– Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών : Εκθέτει σε κίνδυνο τις προστατευόμενες περιοχές, καταργώντας την αυτοτέλεια των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ) δημιουργώντας έναν συγκεντρωτικό φορέα. Ειδικά για την Μεσσηνία καταργείται ο ΦΔΠΠ Νότιας Πελοποννήσου και δημιουργείται μια αποδυναμωμένη, χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες μονάδα διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών Νότιας Πελοποννήσου με έδρα το Λεωνίδιο. Παράλληλα καταργείται η ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας σε αυτή την μονάδα.

– Διαχείριση αποβλήτων: Ως γνωστόν σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων μέχρι το τέλος του 2020 θα πρέπει το 40% του συνολικού βάρους των οργανικών αποβλήτων να μην οδηγείται στον ΧΥΤΑ. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο (άρθρο 84) μεταθέτει την εφαρμογή της ξεχωριστής συλλογής βιοαποβλήτων για το τέλος του 2022. Παράλληλα στο άρθρο 83 δίνεται η δυνατότητα στον Υπουργό Περιβάλλοντος να ακυρώνει τον Εθνικό και Περιφερειακό Σχεδιασμό Αποβλήτων και να υλοποιεί έργα διαχείρισης αποβλήτων επικαλούμενος καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ενώ στο άρθρο 84 μεταφέρεται ο τοπικός σχεδιασμός διαχείρισης απορριμμάτων από το Δημοτικό Συμβούλιο στην Επιτροπή Ποιότητας Ζωής στην οποία ως γνωστόν δεν υπάρχει αναλογική εκπροσώπηση των δημοτικών παρατάξεων αφού έχει επιβληθεί δημαρχιακή πλειοψηφία.

– Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση επί του άρθρου 1«Η περιβαλλοντική αδειοδότηση στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί χρονοβόρα διοικητική διαδικασία και ως εκ τούτου σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για την προώθηση των επενδύσεων» . Με πρόσχημα την απλοποίηση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης ουσιαστικά περιορίζεται ο δημόσιος έλεγχος αφού εκχωρείται ο έλεγχος των μελετών (ΜΠΕ) σε ιδιώτες ενώ επιβάλλονται ασφυκτικές προθεσμίες για γνωμοδοτήσεις των υπηρεσιών. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει άσχημες επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον.

– Διευκόλυνση εταιρειών εξόρυξης υδρογονανθράκων, μεταλλευτικών εταιρειών και μεγάλων εταιρειών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ).

α. Με βάση το άρθρο 110 ο ανάδοχος συμβάσεων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων δύναται να χρησιμοποιεί εκτάσεις που ανήκουν στο Δημόσιο, στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στα νομικά πρόσωπα αυτών χωρίς να απαιτείται η λήψη οποιασδήποτε άδειας, έγκρισης ή συναίνεσης.
β. Με βάση το άρθρο 119 απαλλάσσονται από την αναγκαιότητα αδειοδότησης οι εταιρείες που αναπτύσσουν μεταλλουργικές μεταλλευτικές βιομηχανικές διεργασίες οι οποίες και μεταπίπτουν στο καθεστώς της «απλής γνωστοποίησης» των δραστηριοτήτων τους.
γ. Πριμοδότηση μεγάλων εταιρειών ΑΠΕ με πολλές φορές αντιπεριβαλλοντικούς όρους. Καμία πρόνοια για την ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας

Εν κατακλείδι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο θα πρέπει να αποσυρθεί γιατί αντίκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος το οποίο δηλώνει απερίφραστα ότι «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας». Παράλληλα παραβιάζει τις βασικές αρχές της ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας όπως την αρχή της πρόληψης και της προφύλαξης (αφού παρακωλύεται ο δημόσιος έλεγχος στις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις), η αρχή της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης (αφού τίθενται σε κίνδυνο οι προστατευόμενες περιοχές και οι περιοχές Natura) και η αρχή της πληροφόρησης και συμμετοχής των πολιτών (αφού μειώνεται η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και της τοπικής αυτοδιοίκησης στη λήψη αποφάσεων για τα τοπικά περιβαλλοντικά προβλήματα).

5. Περιβαλλοντικής-Πολιτιστικής Οργάνωσης Μεσσηνίας: Ανακοίνωση της Περιβαλλοντικής-Πολιτιστικής Ένωσης Μεσσηνίας αναφορικά με το σχέδιο Νόμου ‘Εκσυγχρονισμός της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας’

Η ‘Περιβαλλοντική – Πολιτιστική Ένωση Μεσσηνίας’ εκφράζει την έντονη ανησυχία της για το σχέδιο νόμου με τίτλο ‘Εκσυγχρονισμός της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας‘, που κατατέθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπό συνθήκες πανδημίας. Ζητά την άμεση απόσυρσή του, καθώς οι 15 μόλις ημέρες που δόθηκαν προς διαβούλευση εν μέσω πανδημίας κρίνονται ανεπαρκείς, όπως διασφαλίσουν τη συμμετοχή πολιτών, φορέων και υπηρεσιών, σε ένα τόσο σημαντικό για το περιβάλλον και για τη βιώσιμη ανάπτυξη νομοσχέδιο.

Επί των διατάξεων, η Ένωσή μας εκφράζει τους παρακάτω προβληματισμούς, καθώς το εν λόγω νομοσχέδιο απλοποιεί τις διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης, υιοθετώντας από το ‘πνεύμα’ και το ‘πλαίσιο’ των διατάξεών του τη ‘λαθεμένη’ αντίληψη ότι η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ‘τροχοπέδη’ στην ‘ανάπτυξη’, τη στιγμή που οι προηγμένες χώρες ανάγουν την προστασία του φυσικού τους κεφαλαίου σε πρωταρχικό παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης και παρόμοιες επιταγές υποδεικνύονται από ευρωπαϊκές Οδηγίες.

Συγκεκριμένα:
– Στο άρθρο 1 του υπό κρίση νομοσχεδίου προβλέπεται η δυνατότητα της 15ετούς διάρκειας ισχύος των ΑΕΠΟ, που μπορεί να παραταθεί έως τα 21 έτη. Κρίνουμε ότι κάτι τέτοιο δεν αποτελεί θετική επιλογή που να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς έτσι δεν δίνεται η δυνατότητα στη Διοίκηση να επανεξετάζει τη λειτουργία κάθε δραστηριότητας και να ελέγχει εκ νέου τη συμβατότητά της με τις σύγχρονες πολιτικές, εθνικές, κοινοτικές δεσμεύσεις, οι οποίες τροποποιούνται συνεχώς λόγω της εξελισσόμενης τεχνολογικής προόδου στον τομέα του περιβάλλοντος, ώστε η λειτουργία του έργου να έχει τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις στο περιβάλλον, διασφαλίζοντας την αειφόρο ανάπτυξη και ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις της διεθνούς και ευρωπαϊκής κοινότητας για την προστασία του περιβάλλοντος, ενόψει μάλιστα της κλιματικής αλλαγής.

– Στο άρθρο 2 η επιτάχυνση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης αναπτυξιακών έργων και επενδύσεων με τις ασφυκτικές προθεσμίες που προβλέπονται για τους ήδη υποστελεχωμένους δημόσιους φορείς για την έκδοση ΑΕΠΟ είναι απαράδεκτη, τη στιγμή που διακυβεύονται τόσο σοβαρά θέματα για το περιβάλλον. Οι αρμόδιες περιβαλλοντικές αρχές είναι αδύνατο, μέσα στις ασφυκτικές προθεσμίες του άρθρου 2 –των μόλις 5 ημερών– να ανταποκριθούν σε έργα που πολλές φορές είναι σύνθετα και έχουν αυξημένες επιστημονικές και τεχνικές δυσκολίες (ιδίως έργα Α κατηγορίας όπου οι φάκελοι είναι ιδιαιτέρως ογκώδεις). Με αυτόν τον τρόπο θα καταστεί αδύνατος ο έλεγχος της ουσίας των δικαιολογητικών και των μελετών και με μόνο το πέρας των προθεσμιών θα τεκμαίρεται η γνωμοδότηση από τον αρμόδιο φορέα και θα εκδίδεται η σχετική ΑΕΠΟ, χωρίς προηγούμενο ουσιαστικό έλεγχο.

– Σημειωτέον ότι δια του παρόντος καταργούνται οι υπηρεσίες περιβαλλοντικής γνωμοδότησης, όπως και τα στάδια δημοσιοποίησης και δημόσιας διαβούλευσης. Με λίγα λόγια, αντί να αναβαθμιστεί η συμμετοχή της ενδιαφερόμενης τοπικής κοινωνίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπως επιβάλλει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, υποβαθμίζεται καθώς η τοπική κοινωνία θα συμμετέχει στο τέλος, δηλαδή, αφού θα έχει ολοκληρωθεί η ΜΠΕ.

– Η δημιουργία του ΟΦΥΠΕΚΑ οδηγεί σε ένα συγκεντρωτικό (με έδρα την Αθήνα), άκρως δυσλειτουργικό καθεστώς, καθώς ο ΟΦΥΠΕΚΑ δεν θα έχει καμιά εικόνα για τις κατά τόπο ιδιαιτερότητες και τα ‘τοπικά προβλήματα’ κάθε περιοχής (μάλιστα προβλέπεται να συσταθεί ως ΝΠΙΔ και όχι ΝΠΔΔ με τον κίνδυνο να λειτουργεί προς όφελος της ιδιωτικής οικονομίας και όχι του δημοσίου συμφέροντος).

Αναφορικά με το καθεστώς των προστατευόμενων περιοχών ΝATURA 2000 έχουμε να επισημάνουμε τα εξής: Με το υπό κρίση νομοσχέδιο στις ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, όπου απαγορεύεται οποιαδήποτε δραστηριότητα έως σήμερα, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε να επιτρέπονται εγκαταστάσεις κοινής ωφελείας, διάνοιξη δρόμων κλπ. Μάλιστα πολύ ευκολότερη προβλέπεται η χαλάρωση αυτή των περιορισμών για τις ‘τρεις υπόλοιπες ζώνες’ Προστασίας της φύσης, Οικοτόπων και ειδών, Βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων, όπου ενδεχομένως ανοίγεται η δυνατότητα αδειοδότησης ακόμα και βαρέων επενδυτικών δραστηριοτήτων.

Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν τον ‘ακρογωνιαίο λίθο’ της πολιτικής διατήρησης της βιοποικιλότητας, γίνεται σαφές ότι οι περιοχές αυτές αποτελούν τόπους σημαντικούς για τον πολιτισμό και την ιστορία μας, εφόσον το Τοπίο στα διεθνή κείμενα νοείται ως το αποτέλεσμα της σύνθεσης φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου.

Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητο η ‘κατηγοριοποίηση’ των περιοχών να συνοδεύεται από περιγραφή των κύριων οικολογικών στοιχείων, τα οποία θα τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό τους, καθώς και των επιτρεπόμενων ή απαγορευμένων χρήσεων και δραστηριοτήτων της κάθε περιοχής. Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλίζεται ότι η κάθε ζώνη θα έχει ‘διακριτά χαρακτηριστικά’ αλλά και ‘στόχους’ προστασίας, πάντα σε αρμονία με τις οδηγίες της ΙUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources).

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

• Η διάρκεια των ΑΕΠΟ πρέπει να παραμείνει στα 10 χρόνια ή να μειωθεί και όχι να αυξηθεί, διότι μόνο με την τακτική επανεξέταση των ΑΕΠΟ προστατεύεται αποτελεσματικά το περιβάλλον.
• Μεγαλύτερες προθεσμίες γνωμοδότησης των περιβαλλοντικών φορέων επί των υπό κρίση ΜΠΕ προς έκδοση ΑΕΠ0, ενώ θα πρέπει να προβλέπεται και επιτόπιος έλεγχος προκειμένου να δοθεί παράταση ΑΕΠΟ άνω των 15 ετών.
• Εφόσον προκριθεί η κατάργηση των ΦΔΠΠ και η αντικατάστασή τους από ΜΔΠΠ, θα πρέπει τουλάχιστον να δημιουργηθούν ισάριθμες ΜΔΠΠ, οι οποίες θα έχουν γνωμοδοτικό χαρακτήρα και αυτοτέλεια, ώστε να εξασφαλίζεται η ‘συμμετοχικότητα’ σε τοπικό επίπεδο, η διαφάνεια και η αποτελεσματική εποπτεία και αντιμετώπιση των προβλημάτων των προστατευόμενων περιοχών.
• Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική προστασία όχι μόνο των NATURA 2000 αλλά και των ευρύτερων προστατευόμενων περιοχών, αναγκαίος είναι ο σαφέστερος προσδιορισμός των κατηγοριών των προστατευόμενων περιοχών με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, στόχους και επιδιώξεις.
• Σημαντικό είναι μάλιστα να προβλεφθεί το πάγωμα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων σε περιοχές ΝATURA 2000 έως ότου εκδοθούν τα αντίστοιχα Π.Δ. χαρακτηρισμού και όρων για τις περιοχές NATURA 2000, που αναμένεται να εκδοθούν σε μορφή σχεδίου το 2021.
• Τέλος, κρίνεται αναγκαία η καλύτερη στελέχωση σε ανθρώπινο δυναμικό των Περιβαλλοντικών φορέων που ελέγχουν τις ΜΠΕ, ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν ταυτόχρονα σε σύντομες προθεσμίες και σε ουσιαστικό έλεγχο, να αναβαθμιστεί η Επιτροπή Φύσης 2000 και να ανασυσταθεί η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος.

Εν κατακλείδι, η περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα είναι ήδη αρκετά περίπλοκη και δαιδαλώδης. Το παρόν νομοθέτημα αντί να μειώνει, επιδεινώνει την πολυπλοκότητα αυτή και, ταυτόχρονα, καθιστά το όλο σύστημα εθνικού σχεδιασμού περιβαλλοντικής προστασίας αναποτελεσματικό, ώστε να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις ευρωπαϊκές και κοινοτικές επιταγές αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και επίτευξης μιας ανάπτυξης βιώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό πρέπει να τροποποιηθούν – βελτιωθούν αρκετές από τις προαναφερθείσες διατάξεις του προς την κατεύθυνση αυτή.

“ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΒΕΡΓΑΣ”
Πρωτοβουλία Κατοίκων Βέργας – Καλαμάτας για την Οικολογία – το Περιβάλλον & τον Πολιτισμό