Το κείμενο της παρουσίασης του Κωνσταντίνου Α. Μαρκάκη, εκπρόσωπου της Α.Μ.Κ.Ε. «ΦΙΛΟΙ της ΒΕΡΓΑΣ», Πρωτοβουλίας Κατοίκων για Οικολογία – Περιβάλλον – Πολιτισμό στην 6η Πανελλήνια Συνάντηση Μονοπατιών (Νοέμβριος 2023), στις Μηλιές Πηλίου, με θέμα “Καλντερίμια – Ξερολιθιές & Πεζούλες και η σχέση τους με Περιβάλλον – Βιοποικιλότητα & Βιώσιμη Ανάπτυξη”.
1. Κατασκευές Ξηρής Πέτρας και Υδραυλικά Έργα στο Machu Picchu – Peru
Μάτσου Πίτσου. Κατασκευάστηκε από την Αυτοκρατορία των Ίνκας τον 15ο αιώνα. Μπορεί να παρέμενε μύθος, αν δεν το ανακάλυπτε το 1911 ο ιστορικός του Yale, Hiram Bingham.
Οι τότε κάτοικοί του κατασκεύασαν αναβαθμίδες στην πλαγιά του βουνού, όπου επιδίδονταν σε καλλιέργειες χωρίς να χρειάζεται επιστροφή τους στην κοιλάδα. Χρησιμοποιούσαν μια τεχνική ξερολιθιάς για να χτίζουν τους περίφημους πέτρινους τοίχους της πόλης, διαμορφώνοντας τις πέτρες και συναρμολογώντας τες μεταξύ τους χωρίς κονίαμα.
Οι Ίνκας φαίνεται ότι κατασκεύαζαν πόλεις σε απομονωμένες και απρόσιτες τοποθεσίες. Ο γεωλόγος Rualdo Menegat υποστήριξε ότι ο λόγος βρίσκεται κάτω από το έδαφος. Πράγματι, το Machu – Picchu έχει κατασκευαστεί ακριβώς πάνω από μια σειρά τεκτονικών ρηγμάτων. Ο Menegat Υποστήριξε ότι το σεισμογενές έδαφος είναι αναπόσπαστο μέρος της πόλης και ότι οι κύριες δομές της χτίστηκαν σε ευθυγράμμιση με αυτά τα ρήγματα. Cusco – Ollantaytambo – Pisac είναι επίσης κατασκευασμένα σε ευθυγράμμιση με τα γεωλογικά ρήγματα κάτω από τις πόλεις.
Οι λιθοξόοι που έχτισαν τα περίφημα τέλεια τείχη, ειδικοί στην τέχνη τους, γνώριζαν ότι ο σπασμένος βράχος που βρίσκεται πάνω από τα τεκτονικά ρήγματα παρέχει ένα τέλειο οικοδομικό υλικό. Αυτοί οι βράχοι, όντας σε φυσικά γεωμετρικά σχήματα, εφάρμοζαν εύκολα μεταξύ τους, ενώ η εύθραυστη φύση των λίθων που δεν είχαν το κατάλληλο σχήμα διευκόλυνε την κοπή τους, αφού μείωνε την απαιτούμενη ενέργεια για τη λάξευση. Όπου τέμνονται τα ρήγματα, υπάρχουν περισσότερα σπασμένα πετρώματα, τα οποία μπορούν εύκολα να αφαιρεθούν για να χτιστούν πεζούλες και κτίρια. Ως φαίνεται, η κατασκευή αυτών των πόλεων θα ήταν αδύνατη χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις!
Αυτή η συγκεκριμένη γεωλογία διοχέτευε επίσης λιωμένο πάγο από τα βουνά και νερό από βροχοπτώσεις προς την πόλη, παρέχοντας μια έτοιμη πηγή καθαρού νερού στις δυσπρόσιτες ορεινές τοποθεσίες των πόλεων. Οι Ίνκας ακολούθησαν αυτό το υδραυλικό κριτήριο, το οποίο τους επέτρεψε να δημιουργήσουν δίκτυα οικισμών σε μια «όαση» κατοικησιμότητας, που την παρείχαν αυτά τα ρήγματα. Η εξασφάλιση των απαιτούμενων υποδομών περιλάμβανε και την κατασκευή υπόγειας αποχέτευσης. Τα ρήγματα που προϋπήρχαν βοήθησαν αυτή τη διαδικασία και συντέλεσαν στην αξιοσημείωτη διατήρησή τους στο χρόνο.
Ο πολιτισμός των Ίνκας ήταν μια αυτοκρατορία σπασμένων πετρωμάτων, ειδικών στις ξερολιθιές και διαχείρισης νερού.
2.α Καλντερίμια και Ξερολιθιές στη Σέλιτσα (Βέργα) – Καλαμάτα
Τα προηγούμενα ευρήματα ισχύουν και για τις ξερολιθιές στη Σέλιτσα (Βέργα), στην Καλαμάτα. Είναι μια σεισμογενής περιοχή, σε απόκρημνη πλαγιά βουνού, όπου συχνά συμβαίνουν κατολισθήσεις από υπερκείμενα βράχια, ρηγματωμένα από σεισμούς – βροχές – καύσωνες – συστολές και διαστολές.
Τρία ρήγματα συγκλίνουν κάτω από τον οικισμό.
Αυτά αναφέρθηκαν ήδη το 1805 από πολλούς ξένους ταξιδιώτες (William Martin Leake, Sir William Gell).
- Ο William Martin Leake, το 1805, αναφέρεται στη Σέλιτσα και στα βράχια του βουνού, που μερικές φορές σπάνε (και αποσπώνται) σε μεγάλα κομμάτια
- Ο Sir William Gell, το 1805, αναφέρεται στο μόνο μονοπάτι, από το οποίο είναι προσβάσιμο το χωριό Sellytza, (μονοπάτι) το οποίο βρίσκεται στους αμπελώνες κάτω από τον μεγάλο γκρεμό.
Αυτές οι ιστορικές αναφορές επιβεβαιώθηκαν σε νεότερα περιστατικά (π.χ. σφοδρή καταιγίδα στη Σέλιτσα το 1946, ισχυρός σεισμός στην Καλαμάτα το 1986 και πρόσφατες μικρές κατολισθήσεις).
Συντρίμμια βράχων συσσωρεύονταν επί εκατοντάδες χρόνια σε 2-3 «σάρες». Από εκεί οι ντόπιοι έπαιρναν πέτρες για λιθόστρωτα μονοπάτια, ξερολιθιές σε αναβαθμίδες, αλώνια, βρύσες, μαντριά, κ.λπ.
2.β Καλντερίμια και Ξερολιθιές στη Ελλάδα
Εκτός από τις αναφερθείσες ορεινές πλαγιές και σεισμογενείς περιοχές, καλντερίμια – ξερολιθιές και λοιπές κατασκευές ξηρής πέτρας γίνονται φυσικά και σε πεδινά εδάφη και σε αγροτικές περιοχές, όπου όμως οι πέτρες προέρχονται από το καθάρισμα και τη συλλογή διάσπαρτων λίθων στα χωράφια, από το όργωμα, αλλά και από λατομεία, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα.
3. Οι κατασκευές ξηρής πέτρας είναι φιλικές στο περιβάλλον
Οι ξερολιθικές κατασκευές από τη φύση τους επιτρέπουν την εύκολη συντήρηση – επισκευή – ανακατασκευή και ανακύκλωση. Η πανάρχαια τεχνική ξερολιθιάς είναι φιλική προς το περιβάλλον και συμβατή με τα ορεινά τοπία και τα βραχώδη εδάφη. Είναι επίσης υποστηρικτικές στη βιοποικιλότητα, παρέχοντας καταφύγιο σε μικρά ζώα, ερπετά και έντομα, προστατεύοντάς τα στις βροχές, στο κρύο και τη ζέστη.
Τα καλντερίμια είναι συμβατά με δασικές και καλλιεργούμενες εκτάσεις, γιατί δεν διακόπτουν την υπόγεια διασύνδεση και επικοινωνία δέντρων και φυτών, των ριζών και των συμβιωτικών μυκήτων, σε αντίθεση με την κατασκευή δρόμων για οχήματα. Δεν εμποδίζουν την επικοινωνία ζώων της τοπικής πανίδας, όντας φιλικές στη βιοποικιλότητα, στο φυσικό περιβάλλον και στο τοπίο.
Καλντερίμια που συνδέουν εγκαταλειμμένα ορεινά χωριά συμβάλλουν στην αναβίωσή τους, στην επιστροφή πληθυσμών και στην επάνοδο σε παραδοσιακές καλλιέργειες.
Οι ξερολιθικές κατασκευές είναι λοιπόν ιδανικές για την ήπια και βιώσιμη παραγωγική και τουριστική ανάπτυξη των ορεινών οικισμών και της υπαίθρου.
Κωνσταντίνος Α. Μαρκάκης
Ηλεκ/γος – Μηχ/γος Μηχανικός ΕΜΠ Αθήνα – TU HannoverΕκπρόσωπος της Α.Μ.Κ.Ε. «ΦΙΛΟΙ της ΒΕΡΓΑΣ»Πρωτοβουλίας Κατοίκων για Οικολογία – Περιβάλλον – Πολιτισμό.
- Ακολουθεί το σχετικό βίντεο με θέμα “Καλντερίμια – Ξερολιθιές & Πεζούλες και η σχέση τους με Περιβάλλον – Βιοποικιλότητα & Βιώσιμη Ανάπτυξη“:
Πηγές:
- Dan Fitzpatrick, June 21, 2022, https://nightdaily.com/s/machu-picchu-artifact-practice
- Kostas A. Markakis, drystone paved paths & walls in Selitsa – Kalamata – Greece, in SDS Congresses: Menorca-Spain (2018) / Konavle-Croatia (2021) / Goult-France (2023)
- Κώστας Α. Μαρκάκης, σε Πανελλήνιες Συναντήσεις Μονοπατιών: 4η (Ξάνθη) & 5η (Καισαριανή)
- Σχετικοί Σύνδεσμοι στο YouTube (Παρουσιάσεις Προγράμματος Βιώσιμης Ανάπτυξης Ταϋγέτου, βλ. https://www.youtube.com/@kostasmarkakis/videos ):
– Κώστας Μαρκάκης: Αυτορρυθμιζόμενα Δασικά Οικοσυστήματα – Εναλλακτικές Λύσεις ΑΠΕ https://youtu.be/WXZZzhYixlI?si=Ow-QW6fSgjzH-NNS
– Κώστας Μαρκάκης, «Φίλοι της Βέργας»: Ιστορική Τεκμηρίωση – Χρονολόγηση Καλντεριμιού Σέλιτσας https://youtu.be/QzXP8gDEtu4?si=BMKvbFFkzlPePGYO
– Κώστας Μαρκάκης, “Φίλοι της Βέργας”: Αναγνώριση Ημιονικών Οδών προ 1923 https://youtu.be/1xePWN9MqNo?si=uEXXBA80j_HZXuqG
– Νίκος Πατσαρίνος, “Φίλοι της Βέργας” + “Συμμετέχω”: Καλντερίμι Σέλιτσας https://youtu.be/mqR8tgnSpwE?si=dZBs8gnYz81Dy3Oq
– Φεβρωνία Εξακουστίδου, “ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ”: Φωτογραφική Τεκμηρίωση Καλντεριμιού Σέλιτσας https://youtu.be/pOHEKoTjvDA?si=mWxRUd7ZS5Za3SwJ
– Ιουλία Παπαευτυχίου SPS, Ξερολιθικές Κατασκευές στην Ελλάδα https://youtu.be/PPYzR3vKq1I?si=VYJm1bPg5NAODnqg
– Αντωνία Θεοδοσίου, “SPS / ΔΕΕΞ”: Η Αξία της Ξερολιθιάς – Κατάρτιση Τεχνιτών https://youtu.be/3hZ225e3M2c?si=vC69bGc4geA9oGRV
– Θεόδωρος Χίου: Ξερολιθικές κατασκευές – έννομη προστασία Πολιτιστικής Κληρονομιάς https://youtu.be/23xvf2HdVGA?si=XYIWdu1PrEyU6KUc
