ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΖΟΠΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Το μεσημέρι του Σαββάτου 04/08/2018 μια δυνατή ομάδα του Ορειβατικού Συλλόγου Καλαμάτας αποτελούμενη από 18 άτομα, αναχωρεί από την πόλη της Καλαμάτας για τη διάσχιση του μυθικού ποταμού της Ηπείρου, Αχέροντα. Τα δυο λεωφορειάκια του Συλλόγου φορτωμένα όχι μόνο με αποσκευές αλλά και με χαρούμενη διάθεση ξεκινούν το μεγάλο ταξίδι. Η εξόρμηση θα ξεκινήσει από το χωριό Σερζιανά (Τρίκαστρο) Ιωαννίνων που βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μ.. Από κει ξεκινά η ονομαστή «Χαράδρα του Αχέροντα» ή «Στενά του Αχέροντα» για να καταλήξει 10 χιλιόμετρα μετά στο χωριό Γλυκή. Αυτό είναι το πλέον επικίνδυνο και μυστηριακό τμήμα του Αχέροντα ποταμού, εκείνο δηλαδή το οποίο έχει συνδεθεί από τα αρχαία χρόνια μέχρι και σήμερα με τις «Πύλες του Άδη».
Ο Αχέροντας ήταν γνωστός κι ως Μαυροπόταμος (γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Τιτάνες κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας ήπιαν νερό από το ποτάμι κι ο Δίας θυμωμένος, μαύρισε και πίκρανε τα νερά του),ως Φαναριώτικος κι ως Καμαριώτικος. Η αρχαία ονομασία του ποταμού που έχει διατηρηθεί ως τις μέρες μας, προέρχεται κατά μία εκδοχή από τη λέξη «άχος» που σημαίνει θλίψη, οδύνη. Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι ο Αχέροντας ήταν το μέρος, όπου ο ψυχοπομπός Ερμής πήγαινε τις ψυχές των νεκρών ώστε να τις παραδώσει στο βαρκάρη Χάροντα, το γιο του Ερέβους και της Νύχτας, για να τις μεταφέρει στο βασίλειο του Άδη, έναντι ενός οβολού για ναύλα. Για αυτό στην αρχαία Ελλάδα τοποθετούσαν πάντα έναν οβολό κάτω από τη γλώσσα του νεκρού πριν τον ενταφιάσουν, για να έχει να πληρώσει ο νεκρός το Χάροντα. Όσοι δεν είχαν να πληρώσουν ο μύθος ανέφερε ότι ήταν καταδικασμένοι να περιπλανιούνται στις όχθες του ποταμού για εκατό χρόνια. Στο έργο του Λουκιανού «Νεκρικοί Διάλογοι» ο ονομαστός κυνικός φιλόσοφος Μένιππος αναφέρεται ως ο μόνος που διέσχισε ποτέ τον Αχέροντα χωρίς να πληρώσει τον οβολό στο Χάρο, αφού ως κυνικός φιλόσοφος ήταν τόσο φτωχός που δεν είχε να πληρώσει. Στο διάλογο αυτό αναφέρεται η παροιμιώδης εκ τότε ρήση, «ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος» (δεν μπορείς να πάρεις από αυτόν που δεν έχει). Όπως μας είπαν επίσης οι ντόπιοι, ακόμα και σήμερα συνηθίζεται στην περιοχή να τοποθετούν νομίσματα στα μάτια των νεκρών. Σύμφωνα με μια παραλλαγή του μύθου τα δάκρυα των ζωντανών για τους νεκρούς συγκεντρώνονταν από όλη τη γη και σχημάτιζαν αυτό το ποτάμι που τα μετέφερε στον Άδη. Οι αναφορές στους μύθους αποτελούν εχέγγυο για τη μοναδικότητα κι ομορφιά της διαδρομής. Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν τους ιερούς τους χώρους στα πιο ιδιαίτερα τοπία.
Πάντως σύμφωνα με μια άλλη άποψη, το όνομα του ποταμού προέρχεται από τη ρίζα «αχ» της μορφής «άχη» του «ηχέω» που σημαίνει ηχώ, κάνω θόρυβο, και εκ του «ρέω». Συνεπώς, πρόκειται για το ποτάμι του οποίου το νερό ρέει με δύναμη, με τρόπο θορυβώδη. Τα παγωμένα νερά αναβλύζουν βρυχώμενα μέσα από τις σχισμές των βράχων δημιουργώντας «αχό» ή βρυχηθμό , συμβολίζοντας τη ροή της ζωής, της ζωής που γεννιέται ορμητικά. Όποια κι αν είναι όμως η ετυμολογία της λέξης Αχέροντας το μόνο σίγουρο είναι, ότι εδώ συνειδητοποιούμε για μια ακόμα φορά ότι ο θάνατος είναι συνυφασμένος με τη ζωή και φυσικό επακόλουθό της. Είναι δυο καταστάσεις αδιαχώριστες, δυο όψεις του ίδιου νομίσματος με διαρκή ροή προς τα εμπρός, όπως το ποτάμι που δε γυρίζει πίσω.
Αργά το απόγευμα η χαρούμενη συντροφιά μας φτάνει στην Πρέβεζα, όπου εκεί πολύ φιλόξενα μας υποδέχεται στον κήπο του, όπου και θα διανυκτερεύσουμε, ο πρώην πρόεδρος του Ορειβατικού Συλλόγου Πρέβεζας. Στήνουμε γρήγορα τις σκηνές μας και κατηφορίζουμε προς την πόλη. Με τη σκέψη στο μεγάλο μας ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, «τον ποιητή που έσκυψε πολύ στο χείλος των αβύσσων» όπως γράφει ο υπερρεαλιστής Ανδρέας Εμπειρίκος στο ποιητικό του μνημόσυνο «για τον άνθρωπο που εις την Πρέβεζαν εχάθη». Τον ποιητή που την ποίησή του την διακατείχε ο νεοαστικός ρεαλισμός, η ταπεινή τέχνη χωρίς ύφος κι η σάτιρα. Σε αυτή την πόλη έζησε τις τελευταίες μέρες της ζωής του και με πολλή συγκίνηση ψάχνουμε να βρούμε τα τελευταία του χνάρια .Η τελευταία μελαγχολική περίοδος της ζωής του ποιητή σε αυτή την πόλη δε συνάδει με την όμορφη πόλη που περιδιαβαίνουμε με τα όμορφα σοκάκια, τα χαρούμενα φιλόξενα πρόσωπα και την πανέμορφη ακρογιαλιά .Βρίσκοντας την προτομή του λίγα μέτρα από το σπίτι που έζησε, στο μυαλό μου στριφογυρνούν στίχοι του. «Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ, στο έρμο νησί, στο χείλος /του κόσμου, δώθε από το όνειρο και κείθε από τη γη! / Όταν απομακρύνθηκεν ο τελευταίος μας φίλος/, ήρθαμε αγάλι σέρνοντας την αιώνια πληγή.»
Ύστερα από ένα όμορφο βράδυ, νωρίς το πρωί ξεκινάμε για τη δύσκολη εξόρμησή μας. Ο σύλλογός μας ενώνεται με τους ορειβατικούς συλλόγους της Πρέβεζας, που ήταν κι ο διοργανωτής αυτής της εξόρμησης, της Λευκάδας και των Ιωαννίνων και ξεκινά για τη διάσχιση του πιο ονομαστού ποταμού της Ηπείρου που διασχίζει τους νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης κι εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος με το συνολικό μήκος της μαγευτικής διαδρομής του να φτάνει τα 52 χιλιόμετρα. Σε απόσταση περίπου 200 μέτρων από τη γέφυρα των Σερζιανών (Τρίκαστρο) μπαίνουμε στο ορμητικό ποτάμι του οποίου τα πολύ παγωμένα νερά λες και μαστιγώνουν το κορμί μας. Το μορφολογικό ανάγλυφο του Αχέροντα γίνεται εντονότερο όσο κατεβαίνουμε και φτάνουμε σε εκείνο το κομμάτι του ποταμού που μας εισάγει στην περιοχή του δέους: στα «Στενά του Αχέροντα» που είναι το πλέον επικίνδυνο κομμάτι του ποταμού. Σε αρκετά τμήματα του ποταμού, εκεί που η ροή του είναι ομαλή, σχηματίζονται νερόλακκοι και μικρές λίμνες, τόποι ιδανικοί για τη διαβίωση πολλών αμφίβιων και ψαριών. Σε άλλα σημεία, ο ποταμός κυλά ορμητικά μέσα από θεόρατους ολόλευκους κατακόρυφους βράχους που στέκονται φρουροί στο διάβα του. Αρκετές φορές το ύψος τους ξεπερνά τα 200 μέτρα, ενώ το πλάτος του ποταμού στα σημεία αυτά φτάνει τα 2 μέτρα. Σε κάποια σημεία μάλιστα το ποτάμι στενεύει τόσο πολύ που μοιάζει να μας απαγορεύει τη διέλευση. Παλιότερα οι βράχοι αυτοί ήταν ενωμένοι στην κορυφή δίνοντας την εντύπωση μιας τρομερής πύλης, της «Πύλης του Άδη». Τα στενά αυτά, εικάζεται, ότι οι αρχαίοι φοβούνταν ή αδυνατούσαν να τα περάσουν γιατί τους προκαλούσαν δέος.
Η πορεία μας μέσα στη κοίτη του ποταμού είναι απίστευτα δύσκολη. Κάθε βήμα πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά γιατί το ποτάμι τη μια βαθαίνει απότομα και σε παρασύρει στο βυθό του και την άλλη γίνεται απότομα ρηχό κι αν δεν προλάβεις να σταθείς στα πόδια σου, το δυνατό ρεύμα του ποταμού θα σε παρασύρει .Πλήθος βράχια κρυμμένα καλά μέσα στο θολό από την κίνησή μας νερό, καιροφυλακτούν να σε χτυπήσουν και να σε ανατρέψουν. Αλλού σφηνωμένοι κορμοί στα στενά περάσματα σου κλείνουν το δρόμο .Σε άλλα σημεία, λες και ξεχειλίζει η οργή του ποταμού, λυσσομανά με δίνες και καταρράχτες τους οποίους όμως αμέσως μετά, διαδέχονται υπέροχες γαλαζοπράσινες βάθρες (φυσικές πισίνες )με κρυστάλλινα νερά και λωρίδες άμμου στις όχθες που λάμπουν εξωπραγματικά λουσμένες από το φως που περνά φιλτραρισμένο από τα φυλλώματα των γιγαντιαίων πλατάνων και των λυγερόκορμων ιτιών. Έχεις την αίσθηση κάθε στιγμή, ότι τη μια βρίσκεσαι στον Πάνω Κόσμο την άλλη στον Κάτω. Τη μια στα ύψη, την άλλη στα Τάρταρα. Αισθάνεσαι σαν να κινείσαι μεταξύ ζωής και θανάτου.
Πάνω από τα κεφάλια μας κρέμονται υπέροχες αηδονοφωλιές φτιαγμένες από το χνούδι των φύλλων της ιτιάς, σε σημεία που το κουνάβι να μην μπορεί να τις πειράξει. Μπλε λιβελούλες φτεροκοπούν εδώ κι κει και νεροχελώνες λιάζονται τεμπέλικα πάνω σε κορμούς δέντρων για να ξεραθεί το όστρακό τους και να μη μουχλιάσει. Το ποτάμι φιλοξενεί τρία είδη κεφαλοειδών, λαβράκια που φτάνουν τα οκτώ κιλά, άσπρα χέλια, καβούρια, γαρίδες κι ένα είδος γοβιού τον ενδημικό αχερωνογοβιό, μοναδικό στον κόσμο. Η βλάστηση αποτελείται από πυκνά πλατανόδαση που όσο κατεβαίνουμε χαμηλότερα σχηματίζουν μεικτά δάση από ιτιές, σφενδάμια, σκλήθρα, λεύκες, γαύρους, φτελιές, λυγαριές, μελικουκιές, χρυσοξυλιές, αριές, κισσούς, χαρουπιές και κουμαριές. Η ορνιθοπανίδα του Αχέροντα είναι πολύ πλούσια αν κι όπως μας είπαν οι ντόπιοι, το παράνομο κυνήγι είναι ένα μεγάλο πρόβλημα .Στον ποταμό ζούνε νερόκοτες, σταχτοτσικνιάδες, νανοβουτηχτάρια, γερακίνες, φιδαετοί, δεντρογέρακα, μπούφοι, λευκοί πελαργοί, αηδόνια, υφάντρες, μιλτοχελίδονα, μελισσοφάγοι κ.α. Τα αμφίβια περιλαμβάνουν τρίτωνες, σαλαμάνδρες, φρύνους, δεντροβάτραχους, ηπειρώτικους βάτραχους κ.α. Η ερπετοπανίδα αποτελείται από βαλτοχελώνες, ποταμοχελώνες, σαύρες της Ρούμελης, τοιχογουστέρες, δεντρογαλιές, νερόφιδα, οχιές κ.α. Από τα θηλαστικά, εδώ ζούνε λύκοι, σκίουροι, βίδρες. αλεπούδες, αγριόχοιροι, ασβοί, κουνάβια, νυφίτσες, δεντρομυωξοί, λαγοί κ.α. Ο ποταμός ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2.000. Το νερό δε θεωρείται πόσιμο, επειδή πηγάζει μέσα από τα βράχια και μεταφέρει βαρέα μέταλλα. Σε κάποια σημεία στις όχθες υπάρχει η ιαματική γαλάζια λάσπη από άργιλο που γρήγορα καλύπτει το σώμα μας και τα γέλια μας αντιλαλούν στη ρεματιά.
Το νερό του ποταμού γίνεται τώρα ακόμα πιο ορμητικό και με δυσκολία μπορούμε να σταθούμε όρθιοι στα σημεία που το ποτάμι ξεβαθαίνει. Η κολύμβηση είναι λυτρωτική όταν αφήσεις να σε παρασύρει το ορμητικό ρεύμα του ποταμού που τώρα έχει δυναμώσει πολύ γιατί έχει δεχτεί και τα νερά των παραποτάμων του. Τρεις είναι οι μεγάλοι παραπόταμοι του Αχέροντα. Ο ένας είναι ο Κωκυτός το όνομα του οποίου σημαίνει «κραυγάζω με οδύνη», «θρηνώ». Μετά είναι ο Πυριφλεγέθοντας (από το «πυρ» και το «φλεγέθω», ποιητικός τύπος του «φλέγω») που σημαίνει «πύρινος», «αυτός που αναδίδει πύρινες φλόγες» κι αναφέρεται από τον Όμηρο ως Πυρεφλεγέθης. Και υπάρχει κι ο Βωβός, ο ήσυχος δηλαδή. Οι δύο πρώτοι συμβολίζουν με τα ονόματά τους τα μαρτύρια που περνούσε μια ψυχή για να κατεβεί στον Άδη, πριν βουβαθεί για πάντα.
Στην ραψωδία κ΄ της Οδύσσειας που αναφέρεται στην κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη για να πληροφορηθεί από το μάντη Τειρεσία για την επιστροφή του στην Ιθάκη, περιγράφεται λεπτομερώς (στιχ. 511-514) το σημείο συνάντησης του Αχέροντα με τους παραποτάμους του : «/Και σαν αράξεις το καράβι σου στο βαθιορεματιάρη τον Ωκεανό,/ στον Άδη κίνησε να πας το μουχλιασμένο./ Χύνονται εκεί ο Πυρεφλεγέθης κι ο Κωκυτός που βγαίνει από τη Στύγα,/ στον Αχέροντα με θόρυβο τα δυο ποτάμια σμίγουν/». Ο Πυριφλεγέθοντας αναφέρεται ως «Φλεγέθων» στην Αινειάδα (στο VI.551 ) καθώς κι από το Δάντη στην «Κόλαση» (Inferno,canti 12 και 14). Στον «έβδομο κύκλο» του ποιήματος του ο Δάντης, τον περιγράφει ως ποταμό βραστού αίματος, στον οποίο τιμωρούνταν οι πιο βίαιοι εγκληματίες, βυθιζόμενοι μέσα του, ανάλογα με το μέγεθος των κριμάτων τους. Μνεία κάνει σε αυτόν και στα υπόλοιπα ποτάμια του ΄Άδη κι ο Τζον Μίλτον στον «Χαμένο Παράδεισο».
Αναφορά στον Πυριφλεγέθοντα και τον Κωκυτό υπάρχει και στο ποίημα «Της Σελήνης της Μυτιλήνης παλαιά και νέα ωδή» (1953) του Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή Τα ετεροθαλή: «Τόσο πικρή στη φούχτα μου η γαλήνη / τόσο οι άνθρωποι μαύροι και μικροί / με το πόδι εμπρός που ολοένα παν / παν κατευθείαν για τον Κωκυτό και τον Πυριφλεγέθοντα/».
Άλλη αναφορά στα ποτάμια του Άδη συναντάται και στο διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε «Η ρουφήχτρα του Μάελστρομ», όπου ο συγγραφέας περιγράφει το απόκοσμο θέαμα και το θόρυβο των θαλάσσιων ρευμάτων που δημιουργούσαν την δίνη του Μάελστρομ.
Κι ας μην ξεχνάμε ότι στην «Αντιγόνη» ο Σοφοκλής, τη στιγμή που η Αντιγόνη οδεύει προς την τιμωρία του ηθικού της χρέους, χρησιμοποιεί το όνομα «Αχέροντας» ως μετωνυμία του Χάρου:
«ἀλλά μ᾽ ὁ παγκοίτας Ἅιδας ζῶσαν ἄγει τὰν Ἀχέροντος ἀκτάν, οὔθ᾽ ὑμεναίων ἔγκληρον, οὔτ᾽ἐπινύμφειός πώ μέ τις ὕμνος ὕμνησεν,ἀλλ᾽ Ἀχέροντι νυμφεύσω» (4ο επεισόδιο, Α σύστημα, στροφή α).
Η επιβλητική ιστορία του ποταμού που εκτός από δάκρυα κουβαλά στα νερά και τις όχθες του χιλιάδες χρόνια ιστορικής μνήμης και μυθολογίας μας κάνει να τον κοιτάμε με ακόμα περισσότερο δέος .Οι μύθοι μπλέκονται με την Ιστορία και τη γλώσσα υφαίνοντας μια πολύ-διάστατη πραγματικότητα με πολλές ερμηνείες και σημασίες. Αν δεν γνωρίζεις την ιστορία του ποταμού είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστείς ότι κάποτε οι άνθρωποι είχαν ταυτίσει ένα τόσο όμορφο μέρος, έναν τόπο με απαράμιλλο κάλλος και τόσο πλούσιες άγριες φυσικές ομορφιές, με τόσο σκοτεινούς μύθους που οι ρίζες τους αγγίζουν τα αρχαία μυστήρια.
Σιγά σιγά πλησιάζουμε προς το χωριό Γλυκή που είναι στην έξοδο των στενών του Αχέροντα, διασχίζεται από αυτόν κι είναι το τέλος της πορείας μας .Το ποτάμι εδώ ημερεύει, πλαταίνει και σχηματίζει μαιάνδρους σε μια μικρή κοιλάδα πλημμυρισμένη από κόσμο που ανεβαίνει το ρέμα του ποταμού με φωνές και γέλια .Σωστό πανηγύρι. Το ποτάμι εδώ κυλά γεμάτο ζωή κι ανθρώπινη δραστηριότητα που περιλαμβάνει ράφτινγκ, ιππασία, κανό κι άλλα σπορ. Φτάνοντας στην έξοδο των στενών μπορεί κάποιος να δει το μονοπάτι που ανηφορίζει προς τα χωριά του Σουλίου κι ονομάζεται «Σκάλα της Τζαβέλαινας», που λέγεται ότι ονομάστηκε έτσι, γιατί μόνο η ξακουστή Τζαβέλαινα μπορούσε να ανέβει έφιππη την απόκρυμνη αυτή πλαγιά. Το μονοπάτι οδηγεί στην αετοφωλιά του Σουλίου, την κοιτίδα των Σουλιωτών, η οποία παρόλο το χαμηλό υψόμετρό της ήταν μια προφυλαγμένη ακρόπολη ελευθερίας που οι τούρκοι δεν μπορούσαν να την παραβιάσουν εύκολα.
Εδώ στη Γλυκή στη σπηλιά του Δράκου, που βρίσκεται σε ένα στενό σημείο των βράχων με ορμητικά νερά παγωμένα σαν κρύσταλλο, βρίσκονται, κατά την παράδοση, οι πηγές του Αχέροντα που ονομάζονταν Ομφαλός και θεωρούνταν οι πύλες του Άδη που τις φυλούσε ο φοβερός Κέρβερος. Οι φυσαλίδες του νερού που αναβλύζει ορμητικά και με δυνατό θόρυβο πίστευαν ότι ήταν η τρομερή του ανάσα .Στα χρόνια της πρώτης χριστιανικής περιόδου φτιάχτηκε ένας μύθος που αναφέρει ότι εδώ ζούσε ένα στοιχειό, ένας δράκος που πίκραινε τα νερά του ποταμού. Το στοιχειό αυτό όμως το σκότωσε ο Άγιος Δονάτος, πολιούχος της περιοχής και τα νερά του Αχέροντα έγιναν γλυκά. Έτσι άλλαξε και το όνομα του χωριού που λεγόταν Ισορεία κι ονομάστηκε Γλυκή.
Η πορεία μας εδώ τελειώνει κι ύστερα από την απαραίτητη ξεκούραση παίρνουμε χαρούμενοι το δρόμο του γυρισμού, χαριτολογώντας ότι διασχίσαμε τον ποταμό των ψυχών χωρίς τη συνοδεία του Χάροντα και χωρίς να πληρώσουμε τον απαιτούμενο οβολό. Βουτήξαμε στα παγωμένα νερά του ποταμού για έξι ολόκληρες ώρες και διασχίσαμε το μυθικό φαράγγι του μαγεμένοι από την απόκοσμη εξωπραγματική ομορφιά του. Τι κι αν η μυθολογία περιγράφει αρνητικά τον Αχέροντα. Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική, αφού διασχίσαμε έναν αληθινό επίγειο παράδεισο. Εξερευνήσαμε μια περιοχή που κρύβει τα μυστικά της αθανασίας κι έχουμε ένα μερίδιο σε αυτήν με το σώμα ατσαλωμένο από την πολύωρη παραμονή στα παγωμένα νερά του ποταμού και την ψυχή μας γεμάτη από Ελλάδα. Υπάρχουν κάποια μέρη στα οποία νιώθεις την ανάγκη να ξαναγυρίσεις ξανά και ξανά. Είτε πρόκειται για το απαράμιλλο κάλλος τους και τις πλούσιες φυσικές ομορφιές τους, είτε για κάτι περισσότερο μυσταγωγικό .Ένα από αυτά τα μέρη είναι κι αυτό το ποτάμι της Ηπείρου, ο υπέροχος ποταμός Αχέροντας !!!!
Ολυμπία Βενιζελέα
Μέλος του Ε.Ο.Σ. Καλαμάτας
