Του Χρήστου Αναστασόπουλου
Οικονομολόγου, MSc
Δημοτικού Συμβούλου Καλαμάτας
Στο έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί στην τουριστική αγορά, οι προορισμοί επιχειρούν να τοποθετηθούν και να ξεχωρίσουν στο διεθνές τουριστικό στερέωμα. Το εγχείρημα όμως αυτό χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερές λόγω κυρίως της παγκοσμιοποίησης, της συχνής μεταβολής των παραγόντων που συνθέτουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο επιδιώκεται η επίτευξή του, των ολοένα και περισσότερο ενημερωμένων ταξιδιωτών αλλά και της αυξανόμενης τάσης αναζήτησης αυθεντικών εμπειριών από μέρους τους, του μεγάλου πλήθους ενδιαφερομένων μερών (stakeholders) και των συγκρουόμενων ενίοτε μεταξύ τους συμφερόντων καθώς και της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των σχετικών με την τουριστική ανάπτυξη ενεργειών της κεντρικής διοίκησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης και του ιδιωτικού τομέα.
Κοινός τόπος, τόσο στη σχετική με την τουριστική ανάπτυξη προβληματική όσο και στα πορίσματα ερευνών που την αφορούν, αποτελεί η αναγκαιότητα δημιουργίας μιας οργανωσιακής δομής που θα έχει αντικείμενο τη διαχείριση και την προώθηση ενός προορισμού. Καθίσταται αναγκαία η σύσταση ενός Οργανισμού Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού, ενός DMMO (Destination Management and Marketing Organization), όπως χάριν συντομίας θα αναφέρεται στο υπόλοιπο κείμενο.
Σύμφωνα με πρόσφατη προσέγγιση του WTO (2017), ένας DMMO αποτελεί την κύρια οργανωτική οντότητα η οποία μπορεί να περικλείει διάφορες αρχές, ενδιαφερόμενα μέρη και επαγγελματίες και να διευκολύνει τις συνεργασίες στο πλαίσιο του τουριστικού τομέα προς ένα συλλογικό όραμα για τον προορισμό. Οι δομές διακυβέρνησής του ποικίλουν από μια αμιγή δημόσια αρχή έως και ένα μοντέλο συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα ενώ βασικός του ρόλος είναι η εκκίνηση, ο συντονισμός και η διαχείριση ορισμένων δραστηριοτήτων όπως η υλοποίηση πολιτικών, ο στρατηγικός σχεδιασμός, η ανάπτυξη προϊόντος, η προώθηση και το μάρκετινγκ καθώς και η διεκπεραίωση των γραφειοκρατικού χαρακτήρα απαιτήσεων.
Οι συνήθεις διακρίσεις των DMMOs αφορούν: α) το επίπεδο διακυβέρνησης στο οποίο αφορούν, β) τη μορφή, το σχήμα διοίκησης, γ) το πλέγμα αρμοδιοτήτων τους και δ) τις πηγές χρηματοδότησης. Με κριτήριο το επίπεδο διακυβέρνησης, τη γεωγραφική κάλυψη, διακρίνονται, σύμφωνα με τον WTO (2014), σε α) Εθνικές Τουριστικές Αρχές (National Tourism Authorities – NTAs), ή Εθνικούς Οργανισμούς Τουρισμού (National Tourism Organizations – NTOs), όπως ο Ε.Ο.Τ. στη χώρα μας, β) Περιφερειακούς, επαρχιακούς ή Πολιτειακούς Οργανισμούς (Regional DMMOs – RTOs), όπως αυτοί που αφορούν μια διοικητική περιφέρεια ή μια περιφερειακή ενότητα και γ) Τοπικούς Οργανισμούς (Local DMMOs), όπως αυτοί που αφορούν ένα χωριό, μια πόλη, ένα μικρό νησί, έναν δήμο. Ενώ, ως προς τη μορφή τους, οι οργανισμοί αυτοί δύνανται να είναι, εναλλακτικά, κρατικοί, υπό την κρατική εποπτεία, τμήματα των Ο.Τ.Α., υπό την εποπτεία των Ο.Τ.Α., μη κερδοσκοπικές συνεργασίες δημοσίου – ιδιωτικού τομέα, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις ή κερδοσκοπικές επιχειρήσεις (Χρήστου κ.ά., 2007). Σχετικά με τις δραστηριότητες που αναλαμβάνουν, αυτές, σύμφωνα με την Ε.Ε.Τ.Α.Α. (2020), δύνανται να αφορούν τον σχεδιασμό (στρατηγική ανάπτυξης και διαχείρισης του προορισμού), τη δημιουργία τουριστικών προϊόντων, την προώθηση και την εκπροσώπηση συμφερόντων (lobbying, κ.ά.). Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, οι πόροι τους μπορεί να προέρχονται από συνδρομές μελών, συνεργατικές πλατφόρμες/πρωτοβουλίες, εμπορικά έσοδα, φόρους διανυκτέρευσης, τουριστικούς φόρους, εθνικές, περιφερειακές και δημοτικές επιχορηγήσεις (Reinhold et al., 2018).
Όπως είναι φανερό οι DMMOs δεν είναι ίδιοι μεταξύ τους, έχουν διαφορετική προσωπικότητα, η οποία αντανακλά το επίπεδο διακυβέρνησης για το οποίο συστήνονται, τις αρμοδιότητες που επιλέγουν να αναλάβουν ή που τους ανατίθενται, τη δομή και το σύστημα διακυβέρνησης που υιοθετούν καθώς και τις πηγές από τις οποίες αντλούν τα έσοδά τους. Η προσωπικότητα που διαμορφώνει ένας τέτοιος οργανισμός επιδρά με διαφορετικό τρόπο στα τουριστικά δρώμενα ενός τόπου και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος της τουριστικής του ανάπτυξης.
Οι μετασχηματισμοί στους οποίους υπόκειται η τουριστική βιομηχανία τα τελευταία χρόνια δημιουργούν έντονο προβληματισμό σχετικά με τη βιωσιμότητα των DMMOs. Σύμφωνα με την Ε.Ε.Τ.Α.Α. (2020) οι κύριες απειλές που αντιμετωπίζουν είναι: α) ο ανταγωνισμός στην προώθηση του προορισμού από νέους παίκτες της αγοράς που προσφέρουν υπηρεσίες διαδικτυακών ταξιδιωτικών γραφείων (π.χ. Expedia), μηχανές αναζήτησης ταξιδιωτικής εμπειρίας (π.χ. Trip Advisor), διαδικτυακές πλατφόρμες κρατήσεων καταλυμάτων (π.χ. Booking.com) κ.ά., β) η αδυναμία τους να τεκμηριώσουν με ακρίβεια την αποτελεσματικότητά τους στην προσέλκυση ταξιδιωτών, γ) η ύπαρξη μεγάλου αριθμού και διαφορετικής προέλευσης ενδιαφερομένων μερών, γεγονός που από τη μια ενισχύει την εκπροσώπηση της κοινωνίας αλλά από την άλλη οδηγεί συχνά σε αποφάσεις ελάχιστης συναίνεσης και ισχνής δέσμευσης των ενδιαφερομένων μερών, γ) το έλλειμμα πόρων, εξουσίας και νομιμοποίησης, δ) η υπερβολική εξάρτηση από τη δημόσια χρηματοδότηση, ε) το φαινόμενο των καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης και στ) η κρίση της πανδημίας του Covid – 19.
Στα βασικά στοιχεία από τα οποία εξαρτάται η επιτυχία του εγχειρήματος αποτελεσματικής και αποδοτικής διαχείρισης και προβολής ενός τουριστικού προορισμού από έναν DMMO, που ταυτόχρονα είναι προϋποθέσεις και της δικής του βιωσιμότητας, συγκαταλέγονται ο βαθμός δέσμευσης και ωριμότητας των ενδιαφερομένων μερών, η ύπαρξη κουλτούρας συνεργασίας και καινοτομίας, τουριστικής κουλτούρας και τουριστικής συνείδησης, η αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων και λειτουργιών, η σε επαγγελματικά πρότυπα δομή του και το επίπεδο τεχνογνωσίας, κατάρτισης και εξειδίκευσης που πρέπει να διακρίνει τα μέλη της διαχειριστικής ομάδας. Ενώ κομβικής σημασίας είναι τόσο το να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα των stakeholders, τα οποία είναι συχνά συγκρουόμενα μεταξύ τους και να διασφαλίζεται η απαιτούμενη ισορροπία όσο και η διαρκής επαγρύπνηση για την άμεση αναγνώριση μεταβολών στους παράγοντες που συνθέτουν το περιβάλλον και η έγκαιρη προσαρμογή στις αλλαγές που αναδύονται.
Οι DMMOs πρέπει να τεθούν στην υπηρεσία ανάπτυξης ξεχωριστών τόπων αλλά και της χώρας μας ολόκληρης. Να καταστούν εργαλεία επίτευξης μιας ολιστικής και όχι μόνο μιας στενά οικονομικής ανάπτυξης. Να συγκεράσουν την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας με την κοινωνική ωφελιμότητα. Στην κατεύθυνση αυτή, το πλαίσιο σύστασης και λειτουργίας τους θα πρέπει να θεσμοθετηθεί με γνώμονα την αειφορία, την προστασία του φυσικού, πολιτιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, τη δημοκρατική εκπροσώπηση, την ουσιαστική συμμετοχή πολιτών και φορέων, την ενεργή συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, τη διάχυση των ωφελειών στην κοινωνία, την αποφυγή εμφάνισης του φαινομένου του υπερτουρισμού ή την αντιμετώπισή του αν ήδη υφίσταται. Ένας DMMO οφείλει να διασφαλίσει τη μετάβαση από το μοντέλο του μαζικού τουρισμού, που χαρακτηρίζεται από σωρεία παθογενειών, σε ένα νέο μοντέλο που θα εξασφαλίζει μια πράσινη, ήπια, δίκαιη και αειφόρα ανάπτυξη.
