Του Κώστα Γουλιάμου
Καθηγητής, Τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών & Τεχνών,
τ. πρύτανης
Τα τελευταία χρόνια εντείνονται και εκτείνονται θεσμικά οι λεγόμενες «ευέλικτες» μορφές εργασίας ως αποτέλεσμα του μετασχηματισμού του καπιταλιστικού οικονομικού υποδείγματος που, σε συνάρτηση με τις ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα τεχνολογιών αιχμής, επηρεάζει το επίπεδο λειτουργίας των παραγωγικών δομών. Η διευρυμένη εφαρμογή της «ευελιξίας» αποτελεί κεφαλαιώδες συστατικό της καπιταλιστικής ορθοδοξίας, συντελώντας αφενός στην υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας, αφετέρου στην επιδείνωση των ανισοτήτων αλλά και στη φτωχοποίηση – περιθωριοποίηση της εργατικής δύναμης καθώς και σε υποδεέστερες μορφές κοινωνικής προστασίας. Τούτων δοθέντων, οι λεγόμενες «ευέλικτες μορφές απασχόλησης» όπως και το φαινόμενο της «οργανωμένης αδήλωτης εργασίας» έχουν υπερδιπλασιαστεί, συγκριτικά με τη δεκαετία του ’90. Πρόδηλα, πρόκειται για άλλη μια πτυχή έντασης της εκμετάλλευσης από το κεφάλαιο που είχε και – εξακολουθητικά – έχει τη στήριξη των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ. Καθώς δε η εργατική δύναμη γίνεται πολύ πιο φτηνή και η αναχαίτιση της ανεργίας αποδεικνύεται μια χίμαιρα, οι αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις (οικονομικές και κοινωνικές) που ακολουθούν συστηματικά ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΝΔ βαθαίνουν επικίνδυνα την εξαθλίωση της εργατικής τάξης και του λαού.
Παράλληλα, οι σαρωτικές περικοπές μισθών και συντάξεων που προωθήθηκαν τα τελευταία – και όχι μόνο – χρόνια έφεραν τραγικά αποτελέσματα για τον λαό, αυξάνοντας το φαινόμενο των σύγχρονων «φτωχών εργαζομένων» και των «χαμηλόμισθων» νοικοκυριών.
Συν τοις άλλοις, η πανδημία COVID-19 πυροδότησε αλυσιδωτές εκρήξεις με τεράστιες συνέπειες για τα λαϊκά – χαμηλόμισθα νοικοκυριά, που είναι εκτεθειμένα στις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και γεωπολιτικές εξελίξεις. Γεγονός πάντως είναι πως η πανδημία αποδόμησε με τραγικό τρόπο το κυρίαρχο αφήγημα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, καθώς το σύστημα Υγείας και η διανομή φαρμάκων – ως προέκταση των μέσων παραγωγής του οικονομικού και γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών αλλά και των πολυεθνικών οργανισμών- δημιούργησε συστημικές συνθήκες έντασης της εκμετάλλευσης και, συνάμα, ένα ακόμα πιο βίαιο περιβάλλον εργασίας, όπως και κατάσταση μόνιμης ανεργίας. Σε αυτές άλλωστε τις συνθήκες εντοπίζονται τα αίτια της δημιουργίας της «τάξης των παριών».
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε πως σε μακρο-επίπεδο αποτυπώνεται μια εικόνα ακραίων ανισοτήτων και διακρίσεων σε βάρος ευάλωτων τμημάτων της εργατικής δύναμης, με συνέπεια να συναρθρώνεται δομικά από τα καρτέλ των ελίτ (πολιτικών και οικονομικών) η διάρρηξη του κράτους πρόνοιας και, κατ’ επέκταση, του κοινωνικού ιστού και της κοινωνικής συνοχής. Αυτή η διάρρηξη προάγει σε πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο την αβεβαιότητα καθώς και μια κουλτούρα φόβου, ως αποτέλεσμα της διαρκούς κατάστασης καπιταλιστικών κρίσεων, κατακερματισμού και ανασφάλειας. Εξ ου και ο πολλαπλασιασμός θεσμοθετημένων λόμπι, φυτωρίων σκανδάλων, περιστατικών αυταρχισμού, δημόσιας βίας και αυθαιρεσίας.
Σε κάθε περίπτωση, η ραγδαίως αναπτυσσόμενη χρηματοπιστωτική και ψηφιακή παγκοσμιοποίηση έχει μετατρέψει τα πολυσυλλεκτικά κόμματα σε αποϊδεολογικοποιημένα κόμματα – καρτέλ, τα οποία εκ των πραγμάτων είναι ανεπαρκή στο να αναγνωρίσουν τον πραγματικό χαρακτήρα του καπιταλισμού. Γι’ αυτό και η πολιτική τους ανακυκλώνει τα δρεπανηφόρα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής και λιτότητας που επιβάλλουν διακρατικοί (Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και υπερεθνικοί οργανισμοί (Ευρωπαϊκή Ενωση), δημιουργώντας συνεχώς αδιέξοδα για τον λαό.
Διόλου παράδοξο και το γεγονός της αύξησης των πολιτών που βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο φτώχειας στην Ελλάδα. Τρεις στους δέκα Ελληνες είναι αντιμέτωποι με τον κίνδυνο φτωχοποίησης. Περίπου 3 εκατομμύρια άτομα αντιμετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισμό, δριμεία υλική στέρηση και χαμηλή ένταση εργασίας. Ταυτόχρονα, η φτώχεια των εργαζομένων με μερική απασχόληση είναι πάνω από διπλάσια σε σχέση με αυτή των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης στις χώρες της ΕΕ.
Και ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται στις τρεις πρώτες χώρες – μέλη της ΕΕ που κινδυνεύουν περισσότερο από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό, η πολιτική των αστικών κομμάτων διαιωνίζει για άλλη μια φορά τον ρόλο του διαμεσολαβητή των «μνημονίων διαρκείας» του κεφαλαίου και της ΕΕ, αλλά και της υπερσυγκέντρωσης του πλούτου. Σε αυτό το πλαίσιο εντείνεται και η ενδοκαπιταλιστική διαπάλη σχετικά με τη διαχείριση του χρέους, με κοινό τόπο την επιβολή νέων αντιλαϊκών μέτρων. Αλλωστε, τα αντιλαϊκά μέτρα και η αυστηρή επιτήρηση θα συνεχιστούν μέσα από το νέο «Πρόγραμμα Σταθερότητας» αλλά και από το «Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2023 – 2026», στο οποίο θα ενσωματώνονται οι αναθεωρημένοι αντιλαϊκοί δημοσιονομικοί στόχοι. Πρόδηλα πρόκειται για πολιτικές που στοιχειοθετούν τους όρους μιας ασύμμετρης απειλής για την κοινωνία, με κορυφαία τη βίαιη φτωχοποίηση του λαού.
Σε αυτό το κρίσιμο σημείο της Ιστορίας, μόνο ο ίδιος ο λαός μπορεί να γίνει ο πρωταγωνιστής των εξελίξεων και να επιβάλει το τέλος των αντιλαϊκών στόχων. Σε αυτόν τον αγώνα μόνο το ΚΚΕ μπορεί να σταθεί απέναντι σε οποιαδήποτε πολιτική αποδέχεται και υλοποιεί αντιλαϊκές θέσεις. Η συμπόρευση επομένως στις τάξεις του ΚΚΕ, στην προοπτική μιας άλλης κοινωνίας, αποτελεί ανάγκη και χρέος για την ανατροπή των αδιεξόδων του καπιταλιστικού συστήματος, που καθώς εξαντλεί τα όριά του γίνεται πιο επικίνδυνο, είτε μέσα από ανταγωνισμούς που υπονομεύουν την ειρήνη είτε διευρύνοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις, τις ανισότητες και τη διαφθορά.
Από τον Ριζοσπάστη
- Ο Κώστας Γουλιάμος κατάγεται από την Καλαμάτα
